زینب; بانوی حیا و عفت، مرزبان پاکی و پاکدامنی، دختر علی علیه السلام و زهرا علیها السلام; در روز پنجم جمادی الاولی، سال پنجم یا ششم هجرت در مدینه منوره، خواستگاه حیا و پاکی، دیده به جهان گشود .
هرچند مادر بزرگوارش را در پنج سالگی از دست داد، ولی رهتوشه هایی گرانبها از حیا و پاکی در همین مدت کوتاه از مکتب مادر فرا گرفت . در دوران زندگی بابرکت خویش، مشکلات و رنجهای فراوانی متحمل شد و بی شک مهمترین و تلخ ترین آن، واقعه کربلا و داستان اسارت بود . در تمام این سختیها و حوادث تلخ، در کنار صبوری و بردباری; درس حیا و عفت را به همه آموخت (1) .
او را; ام کلثوم کبری، صدیقه صغری، محدثه، عالمه و فهیمه می نامیدند . او زنی عابده، زاهده، عارفه، خطیبه و عفیفه بود . نسب نبوی، تربیت علوی و فاطمی، همراه با لطف خداوندی، از او فردی با خصوصیات و صفات برجسته ساخته بود، طوری که او را «عقیله بنی هاشم » می خواندند .

مراسم نام گذاری
معمولا مرسوم است که پدر و مادر، نام فرزند را انتخاب می کنند، ولی در ولادت حضرت زینب علیها السلام، والدین او این کار را به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، جد بزرگوار آن بانو واگذار نمودند; پیامبر صلی الله علیه و آله در سفر بود، بعد از بازگشت از سفر، به محض شنیدن خبر تولد، مشتاقانه به خانه علی علیه السلام رفت . نوزاد را در بغل گرفت و بوسید، بعد از مدتی جبرائیل بر پیامبر نازل گردید و نام زینب (زین + اب) را که به معنای «زینت پدر» است، برای این دختر انتخاب نمود (2) .
آن بانوی بزرگ، سرانجام در پانزدهم رجب سال 62 هجرت، با کوله باری از اندوه، محنت و رنج و با یادگار گذاشتن درسهای زیادی از صبوری، حیا، عفت و پاکی، دار فانی را وداع گفت .
در این مقام برآنیم تا گوشه هایی از حیا، عفت و پاکدامنی زینب را به تصویر کشیم و رهتوشه گرانبهایی برای بانوانی که می خواهند زینب گونه زندگی کنند و به افتخار و سربلندی ابدی برسند مهیا سازیم.
ضرورت بحث حیا
امروزه در سرتاسر جهان، مخصوصا کشورهای اسلامی و علی الخصوص جامعه تشیع، تلاش استعمارگران و مهاجمان فرهنگی بر آن است که حیا و عفت بانوان را نشانه روند و جامعه را از این راه به بی بند و باری و بی دینی سوق دهند و در نتیجه به مطامع شیطانی خود برسند; چرا که آنها به خوبی دریافته اند اگر دین و مذهب تشیع را بخواهند نابود کنند، باید حیا، عفت و پاکدامنی را از بین ببرند .
هرگاه از جامعه حیا رخت بربست و عفت در آن لگدکوب شد; دین هم بساط خویش را جمع خواهد کرد . علی علیه السلام به زیبایی می فرماید: «احسن ملابس الدین الحیاء (3) ; نیکوترین لباس دین حیا است .» ، امام صادق علیه السلام فرمود: «لا ایمان لمن لا حیاء له (4) ; ایمانی نیست برای آن کس که حیا ندارد .» و امام باقر علیه السلام فرمود: «الحیاء والایمان مقرونان فی قرن فاذا ذهب احدهما تبعه صاحبه (5) ; حیا و ایمان با هم بر یک شاخه قرار گرفته اند، پس هرگاه یکی از آن دو برود، دیگری نیز از او تبعیت کند .» و زیباتر از همه، امام حسین علیه السلام – آن کس که زینب علیها السلام، حیا را در مکتب او آموخت – فرمود: «لا حیاء لمن لا دین له (6) ; آن که دین ندارد، حیا هم ندارد .»
از روایات فوق به خوبی استفاده می شود که بین ماندگاری دین در جامعه و وجود حیا; رابطه تنگاتنگی وجود دارد . مهاجمان فرهنگی، بخوبی این رابطه و ملازمه را دریافته اند، از این رو صهیونیست معروف «نتانیاهو» این گونه القاء می کند که «برنامه های ماهواره ای، به مثابه یک نیروی شورشی بسیار مؤثری عمل می کنند; بچه های ایرانی مسلما لباسهای زیبایی را خواهند خواست که در شوهای تلویزیونی می بینند . آنها استخرهای شنا و شیوه زندگی فانتزی خواهند خواست . (7) »
از طرف دیگر، هواداران استکبار جهانی در داخل کشور با قلمهای زهرآگین، رفتارهای زننده، لباسها و فیلمهای مبتذل، در نابودی حیا و عفت، استعمار را یاری می رسانند .
نگاهی به جایگاه حیا در فرهنگ غنی اسلام
اشارتی مختصر و بیان نکاتی درباره جایگاه حیا در اینجا مناسب می نماید:
الف) حیای دختران شعیب در قرآن:
قرآن کریم، با این که غالبا مسایل را به صورت کلی بیان می دارد، ولی گاهی بجهت حیاتی بودن مسئله، جزئیات و نمونه هایی را بیان می کند . مثلا ماجرای حضرت موسی و برخورد او با دختران شعیب را چنین بیان می کند: «و هنگامی که [موسی] به [چاه] آب مدین رسید، گروهی از مردم را در آنجا دید که چهارپایان خود را سیراب می کنند; ودر کنار آنان دو زن را دید که مراقب گوسفندان خویشند و به چاه با بودن مردان نزدیک نمی شوند . موسی از آنان پرسید: کار شما چیست؟ گفتند: آنها را آب نمی دهیم تا چوپانها همگی خارج شوند . . . . موسی برای گوسفندان آن دو آب کشید و . . . ;
در ادامه این داستان درباره نحوه آمدن یکی از دختران شعیب و گفتگوی او با حضرت موسی علیه السلام می فرماید:
«. . . فجاءته احداهما تمشی علی استحیاء قالت ان ابی یدعوک لیجزیک اجر ما سقیت لنا . . .» (8) ; ناگهان یکی از آن دو [زن به سراغ او آمد، در حالی که با نهایت حیا گام برمی داشت . گفت: پدرم از تو دعوت می کند تا مزد آب دادن [به گوسفندان] را که برای ما انجام دادی، به تو بپردازد .»
از این آیه می توان حیا را به زیبایی دریافت; چرا که:
1 . تا زمانی که مردان کنار چاه بودند، دختران شعیب علیه السلام نزدیک چاه نمی رفتند .
2 . آن گاه اقدام به آب دادن گوسفندان می کردند که تمام مردان پراکنده شوند .
3 . سرا پا حیا نزد موسی علیه السلام آمد . نگفت ما مزد تو را می پردازیم; بلکه گفت پدرم از تو دعوت می کند تا مزد تو را بپردازد .
ب) حیا تمام دین است:
علی علیه السلام می فرماید: «الحیاء هو الدین کله (9) ; حیا تمام دین است .»
ج) حیا بازدارنده از زشتیها:
علی علیه السلام فرمود: «الحیاء یصد عن فعل القبیح (10) ; حیا [انسان را] از کار زشت باز می دارد .»
امام هفتم علیه السلام می فرماید: «ما بقی من امثال الانبیاء علیهم السلام الا کلمة; اذا لم تستحی فاعمل ما شئت . . . (11) ; مثالها [و کلمات قصار] از انبیاء باقی نمانده است مگر یک کلمه [و آن این است که] هرگاه حیا نداشتی، هر کاری می خواهی انجام بده .»
د) عاقبت بی حیایی:
علی علیه السلام فرمود: «. . . من قل حیاؤه; قل ورعه ومن قل ورعه; مات قلبه، ومن مات قلبه; دخل النار . . . (12) ; کسی که حیا و شرمش اندک باشد; پرهیزکاری او نیز اندک خواهد بود، و کسی که ورعش کمتر باشد; قلبش می میرد و آن کس که دلش مرده باشد; در آتش جهنم داخل خواهد شد .»
ه) سرپوش عیبها:
علی علیه السلام فرمود: «من کساه الحیاء ثوبه; لم یر الناس عیبه (13) ; آن کس که با لباس حیا خود را بپوشاند کسی عیب او را نبیند .»
و) سرچشمه خوبیها:
و آن حضرت فرمود: «من لا حیاء له; لا خیر فیه (14) ; کسی که حیا ندارد، خیری در او نخواهد بود .»
نمونه هایی از حیای زینب علیها السلام
1 . فرزند بیت حیا و عفت:
تاثیر وراثت و خانواده در رفتار و کردار انسان تردیدپذیر نیست . امروزه به روشنی ثابت شده است که بخشی از صفات خوب و بد، از راه وراثت، از نسلی به نسلی منتقل می شوند و به همین جهت خانواده هایی که پیامبران در آن متولد شدند، عموما پاک و اصیل بودند، بهمین جهت در منابع اسلامی نیز از ازدواج با زنان زیبایی که در خانواده های ناپاک و عاری از حیا به بار آمده اند نهی شده است . در کنار وراثت، تربیت مطرح است; زیرا بخشی از فضایل و کمالات، با تربیت صحیح به فرزندان منتقل می شود .
در زندگی زینب علیها السلام این دو عامل (وراثت و تربیت) در بالاترین حد خویش وجود داشت; چنانکه در زیارت نامه آن بانوی بزرگوار می خوانیم: «السلام علی من رضعت بلبان الایمان; سلام بر کسی که از ایمان شیر نوشید .»
آن که پا تا به سر ایمان و حیاست
خونش آمیخته با خون خداست
عشق را همسفر کرببلاست
مظهر عصمت و پاکی، تقواست
به یقین زینب کبری باشد
زاده حیدر و زهرا باشد
آری! زینب کبری علیها السلام در خانه وحی و ولایت، از پدر و مادر معصوم به دنیا آمد و در آغوش نبوت، مهد امامت و ولایت و مرکز نزول وحی الهی نشو و نما نمود و از یگانه مادر معصوم جهان هستی «فاطمه زهرا علیها السلام » شیر نوشید و از ابتدای شیرخوارگی در آغوش پر مهر مادر; عفت، حیا، شهامت و عطوفت را فرا گرفت و هم زمان با دوران شیرخوارگی در محضر بزرگترین استادان جهان انسانیت; یعنی رسول الله صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام و دو برادر بزرگوارش امام حسن و امام حسین علیهما السلام تربیت یافت .
«یحیی مازنی » که از علمای بزرگ و راویان حدیث است، چنین نقل می کند: «مدتها در مدینه، در همسایگی علی علیه السلام در یک محله زندگی می کردم . منزل من در کنار منزلی بود که «زینب » دختر علی علیه السلام در آنجا سکونت داشت، حتی یک بار هم، کسی حضرت زینب را ندید و صدای او را نشنید، او هرگاه می خواست به زیارت جد بزرگوارش برود، در دل شب می رفت; در حالی که پدرش علی علیه السلام در پیش و برادرانش حسن و حسین علیهما السلام در اطراف او بودند . وقتی به نزدیک قبر شریف رسول خدا صلی الله علیه و آله می رسیدند، امیرالمؤمنین علیه السلام شمعهای روشن اطراف قبر را خاموش می کرد . یک روز امام حسن علیه السلام علت این کار را سؤال کرد، حضرت فرمود: «اخشی ان ینظر احد الی شخص اختک زینب (15) ; از آن می ترسم که کسی خواهرت زینب را ببیند .»
به قول «شیخ جعفر نقدی » ، زینب علیها السلام تربیت شده پنج تن آل عبا است: «فالخمسة اصحاب العباء هم الذین قاموا بتربیتها وتثقیفها وتهذیبها وکفاک بهم مؤدبین ومعلمین (16) ; پنج تن آل عبا به تربیت و فرهنگ سازی و تهذیب زینب همت گماردند و همین بس که آنها ادب کننده و آموزگار باشند .»
و راستی کجا رفته این مرزبانیهای حیا؟ ! و چرا در جامعه شیعه علوی، می بینیم که مردان با همسران آرایش کرده و دختران بی بهره از حجاب، در پارکها و خیابانها و . . . ظاهر می شوند؟ !
2 . حیا در آغاز جوانی
دکتر «عائشه بنت الشاطی » ، بانوی نویسنده و اهل تحقیق اهل سنت، چنین می گوید: «زینب در آغاز جوانی چگونه بوده است؟ مراجع تاریخی از وصف رخساره زینب در این اوقات خودداری می کنند; زیرا که او در خانه و روبسته زندگی می کرد . ما نمی توانیم مگر از پشت پرده وی را بنگریم، ولی پس از گذشتن دهها سال از این تاریخ، زینب از خانه بیرون می آید و مصیبت جانگداز کربلا او را به ما نشان می دهد . (17) »
تاریخ او را ندیده، چرا که حیای او مانع از آن شده است و مادرش فاطمه توصیه کرده است که: «خیر للنساء ان لا یرین الرجال ولا یراهن الرجال (18) ; برای زنان بهتر است که آنان مردان را نبینند، و مردان [نیز] آنها را نبینند .»
و اگر دستور الهی و آسمانی نبود که «ان الله شاء ان یراهن سبایا; به راستی که خدا خواسته که آنها را اسیر ببیند» حسین علیه السلام هرگز به خود اجازه نمی داد خواهر را در سفر کربلا به همراه ببرد .
بردن اهل حرم دستور بود و سر غیب
ورنه این بی حرمتی را کی روا دارد حسین
3 . نمایش شکوه حیا هنگام حرکت از مدینه
مدینه، شبی را به یاد می آورد که کاروان حیا با تمام شکوه و جلال به سوی مکه روانه شد . آن شب از شبهای ماه رجب بود که کاروانی مجلل از مدینه بیرون رفت; در حالی که دو بانوی «حیا» و عفت را جوانان بنی هاشم و در راس همه سید جوانان اهل بهشت احاطه نموده بودند . در قطعه ای تاریخی، راوی چنین نقل می کند:
«چهل محمل را دیدم که با پارچه های حریر [ابریشم] و دیباج زینت شده بودند . در این وقت امام حسین علیه السلام دستور داد بنی هاشم زنهای محرم خود را سوار بر محملها نمایند، پس در این حال من نظاره می کردم که ناگهان جوانی از منزل حسین علیه السلام بیرون آمد در حالی که قامت بلندی داشت و بر گونه او علامتی بود و صورتش مانند ماه می درخشید و می فرمود: بنی هاشم کنار روید و آن گاه دو زن از خانه حسین علیه السلام خارج شدند، در حالی که دامانشان بر اثر حیای از مردم به زمین کشیده می شد و دور آن دو را کنیزانشان احاطه نموده بودند . پس آن جوان به سوی یکی از محملها پیش رفت و زانوی خود را تکیه قرار داد و بازوی آنها را گرفت و بر محمل سوار نمود . من از بعضی پرسیدم; آن دو بانو کیستند؟ ! جواب دادند: یکی از آنها زینب علیها السلام و دیگری ام کلثوم; دختران امیرالمؤمنین علیه السلام . پس گفتم: این جوان کیست؟ ! گفته شد: او قمر بنی هاشم، عباس فرزند امیرالمؤمنین علیه السلام است . سپس دو دختر صغیر را دیدم که گویا امثال آنها آفریده نشده است . پس یکی را همراه زینب و دیگری را همرام ام کلثوم سوار نمود . پس از [اسم] آن دو دختر پرسیدم . گفته شد: یکی سکینه و دیگری فاطمه; دختران حسین می باشند .
آن گاه بقیه بانوان به همین جلالت و عظمت و حیا و متانت سوار شدند و حسین علیه السلام ندا داد: کجاست عباس، قمر بنی هاشم! عباس عرض کرد: لبیک، لبیک، ای آقای من! فرمود: اسبم را بیاور . اسب آقا را حاضر کرد . آنگاه حضرت بر آن سوار شد و بدینسان کاروان حیا، عفت، متانت و نجابت مدینه را ترک گفت (19) .
4 . زیورآلات فدای حیا و عفت!
پس از غارت لباسهای امام حسین علیه السلام، سپاهیان کوفه و شام به سوی خیمه ها هجوم بردند . لحظاتی تلخ و جانکاه بود . زینب کبری بیش از همه، تلخی و مخاطرات این تهاجم وحشیانه را احساس می کرد; چرا که از یک سو پاسبان خیمه های حیا و عفت بود و از طرف دیگر حفظ جان امام زمانش را به عهده داشت . دختر علی علیه السلام که منش و خوی کوفیان را می شناخت، برای حفظ عفت و حیای بانوان و قبل از آمدن آنها، تمام زیورآلات زنان را جمع کرده خطاب به عمر سعد فرمود: ای عمر بن سعد! سپاهیان خود را از تعجیل و شتاب در غارت خیمه ها باز دار! خود آنچه اسباب و زیور آلات است به شما واگذار می کنم . مبادا دست نامحرمان به سوی خاندان رسول خدا دراز شود [و بر قامت حیا و نجابت غباری بنشیند] .
تمامی وسایل و زیورآلات، حتی گوشواره های فاطمه بنت الحسین علیه السلام نیز که یادگار امام بود در محلی جمع شد و پس از آن که زنان و کودکان در گوشه ای اجتماع کردند، دختر شجاع علی علیه السلام فریاد زد: هر کس میل دارد; وسایل و زیورآلات را بردارد! عده ای پیش آمدند و هرچه بود غارت کردند . . . . (20) »
5 . فریاد بانوی حیا بر بی حیاها:
کاروان حیا وارد کوفه شد، مردم در حالی که خاندان رسالت را به سوی عبیدالله بن زیاد می بردند، اسیران را تماشا می کردند . در این لحظه صدای بانوی حیا بلند شد: «یا اهل الکوفة، اما تستحیون من الله ورسوله ان تنظروا الی حرم النبی صلی الله علیه و آله (21) ; ای مردم کوفه! از خدا و فرستاده او شرم نمی کنید که به خانواده پیامبر چشم دوخته اید .»
6 . تجلی حیا در دارالاماره کوفه:
زینب کبری علیها السلام در دوران اسارت، وقتی به دارالاماره رسید، بغض راه گلویش را بست; چرا که او همه این خانه را می شناخت، اینجا روزی خانه زینب بود، روزگاری که اسم پدرش علی، با عظمتی بی مانند جهان را پرساخته بود . اشک در دیدگانش حلقه زد، ولی خودداری کرد، مبادا گریه خوارش کند . در آن دم به اتاق بزرگی رسید و دید عبید الله ابن زیاد در جایی نشسته که پدرش در آنجا می نشست و از میهمانان پذیرایی می کرد .
زینب که بی ارزش ترین لباسهایش را بر تن و کنیزانش دورش را گرفته بودند، حیا را به عرصه نمایش گذاشت و بدون آن که به امیر سرکش خون خوار اعتنایی کند، به صورت ناشناس در گوشه ای نشست در حالی که سراپای وجود او را شرم، حیا، نجابت و پاکی احاطه کرده بود (22) . ابن زیاد پرسید: این زن کیست؟ (سه بار این سؤال را تکرار کرد)، حیا و نجابت زینب از یکطرف، علم حضرت به قصد ابن زیاد برای تحقیر اهل بیت علیهم السلام از طرف دیگر، اجازه نداد زینب جواب او را بدهد . تا آنجا که ابن زیاد ملعون با نیش زبانش نمک به زخم زینب پاشید و برای آزردن او گفت: «کیف رایت صنع الله باخیک واهل بیتک (23) ; کار خدا را با برادر و خانواده ات چگونه یافتی؟»
زینب جوابی کوتاه، ولی بسیار زیبا داد که ریشه در کمال حیای او داشت . حضرت با آرامشی که از حیا و رضای قلبی او حکایت داشت آن جمله به یادماندنی را فرمود: «ما رایت الا جمیلا (24) ; جز زیبایی چیزی ندیدم .»
7 . مجلس یزید; اوج تقابل حیا با بی حیایی
یزید، بزرگان اهل شام و سفرای خارجی را دعوت کرده بود، آن گاه دستور داد که اسیران را وارد کنند . مجلسیان به دختران و دودمان پیامبر نگاه می کردند; که تا دیروز در پس پرده عزت و احترام قرار داشتند و بیگانه ای رخسار آنان را ندیده بود .
هنگامی که مدعوین; بزرگواری و ارجمندی این دودمان را به خاطر آوردند، همه از شرم و خجالت چشم بر هم نهادند، ولی در آن جمع، مرد تنومند شامی سرخ رویی، با چشمانی از حدقه درآمده به فاطمه دختر حسین علیه السلام می نگریست و با نگاههای آزمندانه خود می خواست او را ببلعد . فاطمه هراسان و لرزان به عمه اش زینب پناه برد .
مردک شامی برخاست و به یزید گفت: یا امیرالمؤمنین! این دوشیزه را به من ببخش! فاطمه در حالتی که از وحشت می لرزید، دامن عمه اش زینب را گرفت . زینب او را در آغوش گرفت و فرمود: «گمان دروغ بردی و فرومایگی کردی! نه تو چنین حقی داری و نه یزید! (25) » یزید خشمگین گشت و سخنانی بین او و زینب علیها السلام رد و بدل شد، تا آنکه زینب علیها السلام فرمود: اکنون که سرتاسر زمین و آسمان را بر ما تنگ گرفته ای و ما را مانند اسیران به هر سو می کشانی به گمانت که پیش خدا برای ما پستی و برای تو شرف و منزلت است؟ !
آن گاه فریاد آهنین حیا بر فرق مجسمه بی شرمی فرود آمد که: «امن العدل یابن الطلقاء تخدیرک حرائرک وامائک وسوقک بنات رسول الله صلی الله علیه و آله سبایآ قد هتکت ستورهن وابدیت وجوههن تحدوا بهن الاعداء من بلد الی بلد یستشر فهن اهل المناهل والمناقل ویتصفح وجوههن القریب والبعید والدنی والشریف، لیس معهن من رجالهن ولی ولا من حماتهن حمی وکیف ; ای پسر آزاد شدگان (27) ; آیا از عدالت است که تو زنان و کنیزان خود را در پرده بنشانی و دختران [پرده نشین] رسول خدا را اسیر کنی [و شهر به شهر بگردانی] ؟ ! ! پرده آبروی آنها را بدری و صورت آنها را نمایان سازی تا دشمنان، آنان را از شهری به شهری ببرند، و بومی و غریب چشم به آنها بدوزند و نزدیک و دور، و شریف و فرومایه تماشایشان کنند، در حالی که از مردان آنها یاری کننده ای همراهشان نباشد، و از یاری کنندگان آنان مددکاری نباشد . چگونه می توان امید بست به دلسوزی کسی که [مادرش] جگر پاک مردان خدا را جوید و گوشت او از خون شهدا رویید . ؟ !»
کو اسارت؟ خصم تو در بند بود
هر کلامت صدهزاران پند بود
زینب آرام گرفت، سخنان سراپا درد و حیای زینب، باعث شد یزید سر به زیر افکند و هر کس در آنجا بود، چنان سر به زیر و خاموش شد که گویی مرغ مرگ بر سر همه سایه افکنده است . نقل می کنند که هنده دختر عبدالله عامر و «زن یزید» آنچه را در مجلس شوهرش رخ داد شنید، پیراهن را نقاب کرده و به درون مجلس رفت و از آن همه نامردی و بی حیایی بر سر او فریاد کشید (28) .
نکته مهمی که زینب به آن تصریح می کند و از آن سخت آزرده است این است که زنان یزید پوشیده اند، و حرمت و حیای آنها محفوظ، ولی او و زنان اهل بیت در معرض دید نامحرمان، به همین جهت نمی گوید زنان تو در کاخ و اسیران در کوخند یا زنان تو سیر و اسیران گرسنه اند، بلکه تنها و تنها بر حجاب و حفظ حرمت و حیا اصرار دارد که این خود می تواند بزرگترین درس برای بانوان جامعه ما باشد که در هر حال مرز حیا را حفظ و حریم حرمت خویش را پاس دارند، و بر مهاجمان مرز حیا و عفت فریاد بزنند و در مقابل آنها در هیچ حالی ساکت نباشند، حتی اگر در بند و اسیر باشند .
8 . عفت و پاکدامنی، دست آورد حیای زینب
عفت و پاکدامنی; برازنده ترین زینت زنان و گران قیمت ترین گوهر برای آنان است . زینب علیها السلام از یک سو، به زیبایی درس عفت را در مکتب پدر آموخت; آنجا که فرمود: «ما المجاهد الشهید فی سبیل الله باعظم اجرا ممن قدر فعف یکاد العفیف ان یکون ملکا من الملائکة (29) ; مجاهد شهید در راه خدا، اجرش بیشتر از کسی نیست که قدرت دارد، اما عفت می ورزد، نزدیک است که انسان عفیف فرشته ای از فرشتگان باشد .»
و از طرف دیگر، حیای ذاتی زینب علیها السلام می طلبید که در اوج عفت و پاکدامنی باشد; چرا که بارزترین ثمره و پی آمد حیا; عفت و پاکدامنی است . چنان که علی علیه السلام فرمود: «سبب العفة الحیا (30) ; علت عفت و پاکدامنی شرم و حیا است .»
و در جای دیگر فرمود: «علی قدر الحیاء تکون العفة (31) ; به هر اندازه که حیا باشد، عفت و پاکدامنی خواهد بود .»
تربیت خانوادگی، و حیای ذاتی زینب کبری علیها السلام باعث شد تا او عفت خویش را، حتی در سخت ترین شرایط به نمایش گذارد . او در دوران اسارت و در مسیر کربلا تا شام، سخت بر عفت خویش پای می فشرد . مورخین نوشته اند: «وهی تستر وجهها بکفها لان قناعها اخذ منها (32) ; او صورت خود را با دستش می پوشاند، چون روسریش از او گرفته شده بود .»
این نشانه عفت اوست که هنگام ورود به شام، شمر را – که زمانی سرباز علی علیه السلام بود و در آن راه مجروح نیز شده بود، ولی ناپاکیها و بی حیاییها او را به آنجا کشانده که قاتل فرزند علی علیه السلام گردد – احضار کرد و از او خواست که برای حفظ مرز بلند حیا و عفت، کاروان اسرا را از خلوت ترین درب شهر وارد شام نماید و سرهای شهدا را نیز از بین زنها بیرون ببرد، ولی آن ملعون حیا از دست داده و در نتیجه دین را باخته عکس فرمایش آن حضرت عمل کرد و اسیران را از شلوغ ترین و پر جمعیت ترین دروازه شهر; یعنی «درب ساعات » وارد نمود و سر شهدا را نیز بین اسرا جای داد .
راوی می گوید: زینب (ویا ام کلثوم) را دیدم که چادری کهنه برسرکشیده و روی خود را گرفته بود . امام سجاد علیه السلام نیز به سهل بن ساعد صحابی فرمود: اگر می توانی چیزی به این نیزه دار بپرداز تا سر امام را کمی جلوتر ببرد که ما از تماشاچیان در زحمت و اذیت هستیم . سهل می گوید: رفتم و یکصد درهم به نیزه دار پرداخت کردم تا از بانوان دور شود، کار بدین منوال بود تا سرها را نزد یزید بردند (33) .
پی نوشت:
1) شیخ ذبیح الله محلاتی، ریاحین الشریعه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ج 3، ص 46 .
2) همان، ج 3، ص 39 .
3) محمدی ری شهری، میزان الحکمه (بیروت، دارالحدیث)، چاپ دوم، 1419، ج 2، ص 716، روایت 4544 .
4) همان، ص 717، روایت 4570 .
5) همان، روایت 4565; بحارالانوار، ج 78، ص 309 .
6) همان، ج 78، ص 111، حدیث 6; میزان الحکمة، همان، ج 2، ص 717، روایت 4569 .
7) روزنامه جمهوری اسلامی، 23/6/1381; به گفته یک مقام آگاه در حال حاضر 97 ماهواره متعلق به 15 کشور جهان برای مردم ایران برنامه های تلویزیونی پخش می کنند که برخی از این ماهواره ها بیش از 200 کانال تلویزیونی را به طریق دیجیتال پخش می کنند . این منبع آگاه افزود از این تعداد 600 شبکه تلویزیونی در سازمان صدا و سیما و برخی نهادهای نظامی، فرهنگی و اطلاعاتی مونیتور می شود، بنابر این گزارش از این تعداد شبکه 11 شبکه به زبان فارسی است و اکثر آنها علیه نظام جمهوری اسلامی ایران و هنجارهای فرهنگی و اجتماعی برنامه پخش می کنند× .
–
× هفته نامه بصیرت، سال نهم، شماره 26، 10/2/82، ص 4 .
8) قصص/23 – 25 .
9) میزان الحکمة، ج 2، ص 717، روایت 4567 .
10) همان، ص 717، روایت 4556; امالی طوسی، ص 301 .
11) همان، ص 718; خصال صدوق، ص 20 .
12) نهج البلاغه، محمد دشتی، ص 712، حکمت 349 .
13) همان، ص 676، حکمت 223 .
14) عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ترجمه علی انصاری، ص 646 .
15) شیخ جعفر نقدی، کتاب زینب کبری، ص 22، و ریاحین الشریعه، ج 3، ص 60 .
16) زینب کبری، ص 20 .
17) عائشه بنت الشاطی، بانوی کربلا، مترجم: سید رضا صدر (قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم 1378)، ص 58 – 59 .
18) وسائل الشیعه، ج 14، ص 43، حدیث 7 .
19) موسوعة کلمات الامام حسین علیه السلام، معهد تحقیقات باقرالعلوم، قم، مؤسسه الهادی، چاپ اول، صص 297 298 .
20) احمد بن یحیی البلاذری، انساب الاشراف، بیروت، مؤسسة الاعلمی، 1349 (ه . ق)، ج 3، ص 204 .
21) سید عبدالرزاق الموسوی المقرم، مقتل الحسین علیه السلام، ص 310 .
22) با نگاهی به: بانوی کربلا حضرت زینب، صص 138 – 139 .
23) بحارالانوار، ج 45، ص 179 .
24) همان، ج 45، ص 116 .
25) بانوی کربلا، حضرت زینب، ص 144 .
26) بحارالانوار، ج 45، ص 133 . و ر . ک: ابوعلی طبرسی، الاحتجاج، ج 2، ص 122 .
27) روز فتح مکه، بزرگان قریش نزد رسول خدا آمدند . رسول خدا صلی الله علیه و آله از آنها پرسید: «گمان می کنید با شما چگونه رفتار می کنم؟ ! گفتند: آنچه در اندازه برادری و بزرگواری برادرزاده ای بزرگ است . پیامبر فرمود: «اذهبوا انتم الطلقاء; بروید که شما آزاد هستید .» از همان تاریخ بزرگان قریش به طلقا «آزاد شدگان » معروف شدند، ر . ک: سیره ابن هشام، ج 4، صص 54 – 55; مغازی واقدی، ج 2، ص 835 .
28) بانوی کربلا، ص 147 .
29) نهج البلاغه، فیض الاسلام، حکمت 466 .
30) میزان الحکمة، ج 2، ص 717، روایت 4557 .
31) همان، روایت 4559 .
32) جزائری، الخصائص الزینبیه، ص 345 .
33) بحارالانوار، ج 45، ص 127; زفار قمقام، ص 556; از عاشورا تا اربعین، ص 122 .

 
 

نام و القاب حضرت زینب علیهاالسلام
نام و القاب انسانها تا حدودی بیانگر شخصیت آنان است؛ امّا نام زینب علیهاالسلام و القاب او، چون با توجّه به فضایل او نهاده شده، آیینه تمام نمای شخصیّت اوست. نام زینب منتخب الهی است. در اصل همان «زین» «اب» است به معنای زینت پدرش. و امّا القاب او که در طول عمرش با توجّه به وقایعِ پیش آمده انتخاب شده، از این قرار است:
1. فَهِمةٌ غَیْرُ مُفَهَّمةٍ؛ فهمیده ای بدون آموزگار.
2. عالِمةٌ غَیْرُ مُعَلَّمةٍ؛ دانای بدون معلّم، این دو لقب از زبان حضرت سجّاد علیه السلام بیان شده است.(1)
3. عَقیلَةُ النّساءِ؛ بانوی خردمند در میان زنان.
4. عَقیلَةُ بنی هاشم؛ بانوی خردمند در میان بنی هاشم.
5. سَیِّدَةُ الْعَقائِلِ؛ بانوی بانوان خردمند.
6. نائِبَةُ الزَّهراء؛ جانشین و نماینده حضرت زهراعلیها السلام
7. سُلالَةُ الْوِلایَةِ؛ عصاره ولایت.
8. صِدیقَةُ الصُّغْری؛ راستگوی کوچک.
9. اَلْمُوَثَّقَةُ؛ بانوی مورد اطمینان.
10. اَلْفاضِلَةُ؛ بانوی بافضیلت.
11. بَطَلَةُ کَرْبَلا؛ قهرمان کربلا.
12. عَظیمَةٌ بَلْواها؛ بانویی که امتحانش بزرگ بود.
13. اَلْباکِیَةُ؛ بانوی گریان.
14. اَمینَةُ اللّه؛ امانت دار الهی.
15. آیَةٌ مِنْ آیاتِ اللّهِ؛ نشانی از نشانه های خداوند.
16. مَظْلُومةٌ وَحیدةٌ؛ ستمدیده تنها.
17. بابُ حِطَّةِ الخَطایا؛ دروازه آمرزش گناهان.
18. قُرَّةُ عَیْنِ الْمُرْتَضی؛ نور چشم مرتضی (علی علیه السلام ).
19. اَلْکامِلَه؛ بانوی کامل.
20. قَرینَةُ النَّوایِب؛ همدم ناگواریها.
21. رَبیبَةُ الْفَضْلِ؛ پرورش یافته خاندان فضیلت.(2)
اوصاف زینب علیهاالسلام
1. جامع کمالات
او بانویی بلند قامت، نیکو چهره و عالی مقام بود. حضرت در وقار و شخصیت همچون جدّه اش خدیجه علیهاالسلام ، در حیاء و عفّت، مانند مادرش فاطمه علیهاالسلام ، در شیوایی و رسایی بیان، چون پدرش علی علیه السلام ، در حلم و صبر انقلابی همانند برادرش حسن علیه السلام و در شجاعت و قوّت قلب مانند برادرش حسین علیه السلام بود.(3)
2. روح زندگی
زینب علیهاالسلام دختر امیرمؤمنان علیه السلام همه جا ثمره خیر، برکت، نشاط، ایمان و حقیقت بود. حضرت، زمانی که با عبداللّه بن جعفر ازدواج کرد، کانون زندگی را چنان گرم و با طراوت نگاه می داشت که دیگران از چنین زندگی ای الگو می گرفتند.
زینب علیهاالسلام در زندگی شخصی خود وظایفش را به خوبی می دانست و انجام می داد. آنجا که وی می بایست حق همسری را ادا کند، به بهترین وجه ادا می کرد و آنجا هم که باید وظایف مادری اش را به کار

گیرد، بهترین مادر بود. پایه های زندگی زینب علیهاالسلام را ایمان، احترام به همسر، مشورت، رسیدگی به فرزندان، آزادی بیان، حتی برای کنیزان خانه تشکیل می داد. روح زندگی در خانه زینب در جریان بود و تمام اعضای خانواده از یکدیگر راضی و خشنود بودند؛ چرا که خداوند از چنین خانواده ای خشنود و خرسند بود.(4)
زینب علیهاالسلام که تربیت شده خاندان وحی بود از اخلاق محمدی و کردار حیدری و صبر و شکیبایی فاطمی درسها گرفت و بدان عمل کرد. حضرت به کوچک و بزرگ احترام می گذاشت و هیچ گاه چهره ترش نمی کرد. همیشه در سلام کردن [به بانوان و محرمان] پیش دستی می کرد و در مقابل مهمان از جا بر می خاست و مقام او را ارج می نهاد. با اینکه عبداللّه بن جعفر شوهر حضرت زینب، از بزرگان و ثروتمندان مدینه بود و در خانه، کنیز و غلام و… داشت؛ امّا زینب علیهاالسلام در کارهای خانه آنان را یاری می داد و جویای احوالشان می شد تا اگر مشکلی دارند، آن را برطرف سازد.(5)
3. اسوه صبر و استقامت
اندیشمند گرانمایه مرحوم آیة اللّه غروی اصفهانی درباره حضرت زینب می نویسد:
«چهره ام را به جهت قبله خلایق متوجه ساختم، به سوی همان بانویی که مکّه به وجود او فضیلت یافت؛ همان بانویی که نقطه مرکزی دایره جهان در دو قوس صعودی و نزولی است، بانویی که در قوس نزولی کعبه مصایب و حوادث تلخ و در قوس صعودی، قبله همه خلایق است. در عوالم ملکوت اعلاء امّ الکتاب است و در صحنه های بلا و رنج، مادر مصیبتهاست. پروریده مخزن قداست و طهارت در وقار و عفاف و شرم است. مثال او (زینب علیهاالسلام ) همچون گنج پنهان به وسیله پوشش و حیا و عفّت است.
او در بلند همّتی و استقامت در برابر دشواریهای ناگوار همراز و همنوا و همطراز پدرش علی علیه السلام است. صبر او (زینب علیهاالسلام ) در برابر مصایب شکننده، آن چنان در حدّ بالایی است که از عجایب و شگفتیها می باشد؛ بلکه جای آن دارد که به معجزه ها بپیوندد؛ زیرا دیگران از چنان

استقامتی عاجز هستند. چرا که زینب علیهاالسلام عصاره و گل سر سبد مقام ولایت عظمی است، همان ولایتی که وسعت و عمق آن بی نهایت است.»(6)
4. ردّپای رسالت
او جلوه ای از رفتار نبوی و علوی بود، هر چند برخی افراد بیش از این را ادّعا دارند. محمد غالب شافعی (محقق و نویسنده مصری) درباره حضرت زینب چنین آورده است: «یکی از بزرگ ترین زنان اهل بیت علیهم السلام از نظر حَسَب و نَسب و از بهترین بانوان طاهر، که دارای روحی بزرگ و مقام تقوا و آیینه تمام نمای مقام رسالت و ولایت بوده، حضرت زینب دختر علی بن ابی طالب علیهماالسلام است که به نحو کامل تربیت شده و از علم و دانش خاندان نبوت سیراب گشته بود؛ به حدّی که در فصاحت و بلاغت، یکی از آیات بزرگ الهی گردید و در حلم و کرم و بینایی و بصیرت در تدبیر کارها در میان خاندان بنی هاشم و بلکه در جهان عرب مشهور شد. و در خود جمال و جلال و سیرت و صورت و اخلاق و فضیلت، جمع کرده بود. آنچه همگی داشتند، او به تنهایی داشت، شبها در حال عبادت و روزها را روزه و به تقوا و پرهیزکاری معروف بود.(7)
5. قلّه عظمت
زینب علیهاالسلام مانند همه بانوان، طبیعتی عاطفی داشت و در جریان کربلا اسیر شد و صدمه دید؛ اما مانند کوهی استوار بر جای ماند و با مقاومت، در برابر مخوف ترین جبّاران و خون آشام ترین طاغوتهای زمان، ایستاد. او هیچ گاه مغلوب نشد و شکست نخورد و به هیچ وجه با عجز و ناله و ناامیدی ادامه نداد. در تمام مراحل اسارت، تضرّع و التماس از وی دیده نشد و حتّی به بهانه کتک خوردن خود، بازماندگان و کودکان اسیر، بر روی هدفش معامله نکرد. آری، عظمت روحی زینب علیهاالسلام فوق العاده بود. او مجسمه شجاعت، شهامت و سربلندی است. سخنان و اعمالش همگی حکایت از روح بلند و قدرت پایداری وی دارند و این مایه حیرت مورّخان و وقایع نگاران شده است که یک زن تا چه حَدْ می تواند اوج بگیرد و بر قلّه های عظمت

عبادت زینب علیهاالسلام
حضرت زینب علیهاالسلام همچون مادرش فاطمه علیهاالسلام نمازش را اول وقت به جا می آورد و در انجام آن بسیار دقّت داشت. هنگام نماز، کارها را رها کرده، به نماز می پرداخت. حضرت چنان غرق در نماز و عبادت می شد که گویا در این دنیا نیست و محو معبود یکتا می گشت.(8)
نمازهای شب حضرت در طول زندگی؛ به ویژه در دوران اسارت و در مسیر کوفه و شام معروف است، تا آنجا که امام حسین علیه السلام در آخرین وداعش از او خواست که در نماز شبش او را فراموش نکند!(9)
ولایت معنوی و توکیلی زینب علیهاالسلام
حضرت زینب علیهاالسلام به مقامی رسید که با شواهد تاریخی می توان گفت وی به نوعی از مقام عصمت دست یافت. از او خطا و گناهی مشاهده نشد و در تمام ابعاد زندگی بر محور تقوای الهی حرکت نمود. زهد، تقوا و پیروی محض او از خدا، رسول خدا صلی الله علیه و آله و امام زمانش او را به مقامی رساند که امام حسین علیه السلام در لحظه های آخر حیاتش او را به دلیل بیماری امام سجاد علیه السلام ، نایب خاص خود قرار داد و کارها را به خواهرش واگذار کرد. این حرکت امام، بیانگر مقام والای زینب علیهاالسلام و برخورداری او از ولایت توکیلی است.(10)
شاهد دیگر بر مقام ملکوتی حضرت زینب علیهاالسلام این است که آن بانو، گاهی امام سجاد علیه السلام را به اموری که او را از گزند خطر حفظ کند سفارش می کرد، و همین طور در کارها مورد مشورت امام سجاد علیه السلام بود. زمانی که یزید اظهار پشیمانی کرد و به امام سجاد گفت: ای علی بن الحسین! هر حاجتی داری بیان کن، حضرت فرمود: نیازی به تو ندارم، در ضمن در هر موردی باید با عمّه ام زینب سخن بگویم (و مشورت کنم) چرا که او پرستار یتیمان و غمگسار اسیران است.(11)
از نشانه های دیگر برخورداری زینب

از ولایت معنوی این است که آن بانو «مُسْتَجابُ الدَّعوه» بود. چه بسیار مردم گرفتار و دردمند که نزد زینب علیهاالسلام می آمدند، و از وی برای اجابت دعایشان درخواست دعا می کردند.
شخصی از «آیة اللّه سید ابوالحسن اصفهانی» خواست جملاتی به عنوان تبرک برای دیگران نقل نماید. سید فرمود:
«به مردم بگو: هر زمان حاجتمند شدند خدای متعال را به عظمت زینب قسم دهند؛ تا خداوند حاجتشان را برآورد؛ زیرا زینب علیهاالسلام نزد خداوند بسیار آبرومند است.»
و از امام زمان علیه السلام نقل شده که فرمود: «در گرفتاریها واسطه ای آبرومند چون عمّه ام زینب علیهاالسلام به درگاه خداوند معرّفی کنید، تا خدای متعال رنج شما را برطرف سازد.»(12)
از نشانه های ولایت معنوی و تکوینی زینب علیهاالسلام است؛ وقتی در کوفه خواست خطبه بخواند اشاره کرد به جمعیت، نفسها در سینه ها حبس شد و زنگهای کاروان آرام گرفتند.(13) علّامه دربندی درباره خطبه زینب علیهاالسلام می نویسد: هر کس در خطبه حضرت زینب علیهاالسلام در مجلس یزید و احتجاج آن حضرت و نفحات انفاس قدسیه و شیوایی فصاحت کلمات شریف او بنگرد، خواهد دانست که علم و معرفت زینب علیهاالسلام از نوع کلمات و معارف اکتسابی نبود؛ زیرا صدور چنان خطبه های بدون مقدّمه و به طور ناگهانی جز از کسی که صاحب عصمت یا همطراز آن است، ممکن نیست. روح نورانی و قدسی فوق العاده زینب علیهاالسلام موجب شد که مجلس در قبضه او قرار گرفت. کفر و خباثت باطن یزید آشکار شد؛ به طوری که یزید نتوانست سخن را در دهان آن بانوی عُظمی بشکند، تا خود و حاضران، زشتیها و پلیدیهای پدر و اجدادش را از زبان زینب علیهاالسلام نشنوند، چنین اقتدار و قهاریت از مردم عادّی ساخته نیست، بلکه از ویژگیهای صاحبان ولایت مطلقه خواهد بود.(14)

پی نوشتها:

1. منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، علمیه اسلامیّه، ج 1، ص 298.
2. رسالتی از خون و پیام، ص 31، خصایص زینب، همان، ص 52.

3. الخصایص الزینبیّه، سید نورالدین جزایری، ص 160 و زینب فروغ تابان کوثر، محمدی اشتهاردی، انتشارات برهان، ص 20 – 22.
4. زندگانی حضرت زینب (رسالتی از خون و پیام)، دکتر علی قائمی، ص 45 و 46.

5. همان، 16 و 17 ـ 31.
6. آیة اللّه غروی اصفهانی، دیوان عربی، به نقل از فروغ تابان کوثر، ص 64 – 66 و حضرت زینب، امیرحسین علیقلی، ص 40.
7. زندگی حضرت زینب، همان، ص 33 و 34 و فضایل و کرامات حضرت زینب علیهاالسلام ، عباس عزیزی، ص 53.

صعود کند.(1)
8. حضرت زینب کبری علیهاالسلام ، همان، ص 175.
9. داستانهایی از زندگانی حضرت زینب علیهاالسلام ، ص 17 – 21.
10. تفصیل نمازهای شب آن بانو در شماره های پیشین مجله، از شماره 33 آمده است.
11. زندگانی حضرت زینب علیهاالسلام ، دستغیب شیرازی، ص 24 ـ 26 و فروغ تابان کوثر، 90 ـ 91.
12. الخصائص الزینبیّه، ص 294.

13. الوقایع و الحوادث، ج 1، ص 123 و سوگنامه حضرت زینب، علی رضا رجالی، انتشارات نبوغ، ص 92 و 93.
14. لهوف، ص 192.
15. اسرار الشهادة، به نقل از الطراز المذهب، ص 80، و سیره عملی حضرت زینب، ص 64.

اشاره

بزرگى، پیچیدگى و نوین بودن دنیاى مجازى باعث شده این پدیده‌ي قابل استفاده، براى بسیارى ناشناخته و در هاله‏اى از ابهام باقى مانده و درصد قابل توجهى از دانش‏پژوهان و دین‏پژوهان نتوانند از امکانات علمى و پژوهشى آن به شکل مطلوب استفاده کنند. با این حال آگاهى از چالش‏ها و مشکلات موجود در این راه مى‏تواند براى رفع ‏آنها کمک کند. چه ممکن است اساساً بعضى بدین مشکلات واقف نباشند، تا در پى چاره‏جویى برآیند. بدیهى است که چالش‏هاى مورد نظر ما در این جا عمدتاً چالش‏هاى مورد ابتلاى دین‏پژوهان ایرانى است که به بازشماری برخی از آنها می‌پردازیم.

برخی مشکلات دین پژوهی در اینترنت

1. از جمله مسائل مبهمى که اغلب دانش‏پژوهان و طلاب هنگام مراجعه به اینترنت با آن روبه‌رو هستند، نداشتن تصویر روشنى از نقش و جایگاه اینترنت، به لحاظ کمى و کیفى، در تحقیق ایشان است. بى‏تردید این ابهام به عدم درک درست اینترنت و محتویات و قابلیت‏هاى آن برمى‏گردد. از این‏رو، گاهى مشاهده مى‏شود که براى انجام تحقیقاتى، مراجعاتى به بانک‏هاى اطلاعاتى و کافى‏نت‏ها مى‏شود که منابع چاپى در آن زمینه بسیار بیشتر از منابع الکترونیکى و اینترنتى است. موضوعاتى چون؛ مسائل فقهى، حدیثى، رجالی و غیره. در صورتى که چنین موضوعاتى با مراجعه به یک کتابخانه‌ي معتبر بسیار کارسازتر از اینترنت خواهد بود. بنابراین پرسش نخست این است که اساساً براى انجام چه تحقیقاتى مى‏توان از اینترنت کمک گرفت؟ پاسخ کلى و نسخه‌ي عمومى این سؤال این است که ایتنرنت براى اغلب تحقیقات مفید و براى برخى دیگر لازم و ضرورى است، هر چند که به تدریج و در آینده‌ي بسیار نزدیک، شاید دیگر هیچ پژوهشى بى‏نیاز از اینترنت نباشد. پاسخ دقیق‏تر این که در زمینه‌ي علوم، دیدگاه‏ها و اطلاعاتى که خاستگاه غربى دارند، اینترنت منابع بسیار بیشترى از کتابخانه‏هاى موجود در کشور ما دارد. همچنین براى تحقیقاتى که نیازمند آمار مختلف از سوى مراکز دولتى و غیر دولتى هستند؛ و به طور کلى در موضوعاتى چون علوم روز، علوم دانشگاهى اعم از علوم انسانى، اجتماعى و پزشکى و طبیعى، اینترنت حاوى اطلاعات بسیار بیشترى از منابع کتابخانه‏اى است.

اما در مورد وابستگى تحقیق در دین‏پژوهى و مطالعات دینى به اینترنت نمى‏توان ملاک واحدى اتخاذ کرد. در یک نگاه کلى مباحث این رشته را مى‏توان به دو دسته تقسیم نمود:

دسته‌ي نخست اختصاص به موضوعاتى دارد که عمدتاً به کلام اسلامى و شیعى و مباحث حوزوى تعلق دارد. در چنین موضوعاتى سهم منابع اینترنتى نسبت به منابع کتابخانه‏اى کمتر است. چرا که درصد متون و منابع اسلامى که به فضاى مجازى اینترنت راه یافته‏اند، در مقایسه با کل منابع اسلامى یا حتى منابع یک کتابخانه‌ي معتبر بسیار کمتر است. ولى این بدان معنا نیست که دیگر اینترنت در این زمینه‏ها حرفى براى گفتن ندارد. در همین موضوعات نیز مى‏توان از توانمندهاى اینترنت بهره‏هاى فراوان جست. در این راستا مى‏توان از بانک‏هاى اطلاعاتى داراى قابلیت‏هاى پژوهشى و جست‌وجویى بسیار پیشرفته استفاده کرد و علاوه بر کاستن مدت زمان انجام تحقیق، بر غناى کیفى آن افزود. یک نمونه از این بانک‏ها پایگاه حوزه www.hawzah.netمى‏باشد. رهاورد تحقیقى در بخش مجلات این پایگاه که در حال حاضر بالغ بر هزاران شماره مجله از ده‌ها عنوان نشریه‌ي علمى و اسلامى مى‏باشد، نشان مى‏دهد که فقط در زمینه‌ي کلامی و مطالعات دینى چندصد مقاله‌ي علمى و معتبر از نویسندگان مختلف وجود دارد. افزون بر این که مى‏توان با استفاده از جست‌وجو در همین بخش یا در کل پایگاه به مقالات بسیار بیشترى در این مورد دست یافت. از دیگر بانک‏هاى اطلاعاتى مفید مى‏توان به پایگاه مرکز اطلاعات و مدارک علمى ایران irandoc.irاشاره کرد که تا به امروز چکیده و دیگر اطلاعات مربوط به صدها هزار مطلب علمى کشور از قبیل پایان‏نامه‏ها و مقالات فراوانى در زمینه‏هاى علمى و دینى را جمع‏آورى کرده و با ارائه‌ي قابلیت جست‌وجو در معرض استفاده عموم قرار داده است. پایگاه بانک اطلاعات نشریات کشور magiran.comنیز که هم‏اکنون امکان جست‌وجوى پیشرفته در عناوین مقالات مندرج در بیش از هزار عنوان نشریه در موضوعات مختف از جمله علوم اسلامى را فراهم کرده است، از پایگاه‏هاى قابل استفاده در این خصوص مى‏باشد.

ادامه »

مجموعه ارزشمندالقرآن فی الکتاب والسنه جزءمعدودآثاری است که در معرفی قرآن وروایات معصومان علیه السلام به صورت گسترده بهره برده است.

تفاوت اساسی این مجموعه باپژوهش های مشابه ،این است که تحقیقات علوم قرآنی موجود بیشتر بر پایه«اخبار واحادیث»طبق تعریف اهل سنت وتکیه بر گزارش های تاریخی است،ولی در این پژوهش جدید،اولاتکیه اصلی بر احادیث معصومان علیهم السلام است وثانیامواردنقل های تاریخی بسیار اندک ودر حدضرورت است

این کتاب بیش از سه هزارآیه روایت داردکه کارتحقیق،بیان نویسی،تخریج وآماده سازی برای نشرآن را یک گروه هشت نفره در طی دوسال باصرف بیش از 3600ساعت وقت مفیدبر عهده داشته اندکه در تمام مراحل از اشراف ورهنمودهای حجه الاسلام ری شهری سود جسته اند

فصل های اصلی کتاب عبارتنداز:

1-معرفه القران ،که شامل عناوین زیراست:اسماءواوصاف قرآن،نزول القرآن،جمع القرآن،عدم التحریف القرآن،اعجازالقرآن وجامعیه القرآن.

2-برکات القرآن

3-خصائص القرآن

4-تعلیم القرآن وتعلمه

5-تلاوت القرآن

6-تفسیروتاویل القرآن

7-اسلوب القرآن فی التبلیغ

8-الامثال فی القرآن

9-الااقسام فی القرآن

مشاهده شده در فصلنامه علمی -تخصصی علوم حدیث شماره 37-38 ،ص249

 موسسه علمی-فرهنگی دارالحدیث باتحقیق در متون روایات سعی می کندتامعارف اعتقادی،اخلاقی،اجتماعی فقهی وتفسیری موجوددر سخنان معصومان علیهم السلام را بازشناسی ،گردآوری وطبقه بندی کندوبا تامل در مضمون های اساسی آن ،به نسبت یابی آن با قرآن وفهم معضلات روایات وجداسازی سره از ناسره ومسلم از مشکوک می پردازد.

در این پژوهشکده چندین گروه پژوهشی به کاوش در روایات می پردازندکه یکی از مهم ترین هدف های آنها بازشناسی،گردآوریوطبقه بندی احادیث در زمینه های گوناگون(فقهی-تاریخی و…)خصوصادرزمینه تفسیر قرآن ،به منظور تشکیل(خانواده حدیث)در هریک از موضوعات است.به منظوردستیابی به این هدف،تاکنون کتاب های متعددی به صورت تک نگاری های موضوعی ویادر قالب موسوعه های حدیثی(دانشنامه)منتشرنموده است.

درسال های اخیربا بررسی های انجام شده،گروه مستقل با عنوان«گروه تفسیر روایی»متشکل از پژوهشگران آشنابه علوم قرآن وحدیث سازماندهی شدتا بخش مهمی از اهداف پژوهشکده محقق شود.این گروه به پژوهش در جنبه های مختلف روایات تفسیری پرداخته ،دیدگاه های تفسیری معصومان را بررسی می کند.

اهداف گروه :

*بازشناسی وگردآوری روایات تفسیری ،به منظورتشکیل خانواده احادیث تفسیری

*طبقه بندی احادیث تفسیری به گونه های تربیتی،موضوعی،ومسندی

*بازشناسی اصول وقواعدتفسیری معصومان علیهم السلام

*نقدروایات تفسیری وبازشناسی روایات جعلی

*تعریف وتبیین مفاهیم قرآنی با استفاده از معارف حدیتی

*پژوهش حدیثی در مباحث پیرامونی قرآنی

*تبیین غربی الحدیث،مختلف الحدیث ومشکل الحدیث در قلمروروایات تفسیری