معمولاً پژوهش درباره موضوعات و مسائل مختلف، به سه شیوه صورت می‌گیرد:
مشاهده، تحقیق عمومی، تحقیق كتاب‌خانه‌ای یا پژوهش از راه مطالعه.
اول:مشاهده: مخصوص پژوهش و بررسی در مراكزی چون دانشگاه، كارخانه و مانند آنهاست كه در آن پژوهنده، محل و موارد تحقیق را مشاهده می‌كند.
دوم:روش تحقیق عمومی: این پژوهش به طریق مصاحبه و پرسش‌نامه(كه درادامه خواهد آمد)انجام می‌شود.
سوم:تحقیق كتاب‌خانه‌ای یا پژوهش از راه مطالعه: پژوهنده در این روش، جست‌وجو و پژوهش خود را از راه مطالعه مأخذو مراجع گوناگون انجام می‌دهد.این شیوه، بهترین، سودبخش‌ترین، مطمئن‌ترین و متداول‌ترین شیوه‌هاست.
روش تحقیق كتاب‌خانه‌ای
1. در همه یا بیشتر كتاب‌خانه‌های مهم، فهرست كتب، نشریات و رساله‌های موجود در آن كتاب‌خانه‌ها با ذكر مختصات، محتوا، موضوع و مؤلف هر یك، به صورت كتاب و جزوه، چاپ شده و در اختیار مراجعین است. بنابراین،مراجعه‌كننده باید فهرست‌نامه آن كتاب‌خانه را بگیرد و كتاب یا نشریه مورد نیاز خود را مطالعه كند.
2. از دیگر راه‌های استفاده از منابع، توجه به كتاب‌نامه یامأخذمتن مورد مطالعه است.
3. ارزش هر كتاب یا نوشته پژوهشی را باید بر اساس دقت نویسنده،تازگی مطالب، دامنه بحث و مطالب، اعتبار و شهرت نویسنده، متناسب بودن مطالعات كتاب با موضوع پژوهش و گزارش، معیارهای علمی كتاب نظیر آمار، ارقام، نمودار، داشتن فهرست‌های لازم مانند فهرست فصل‌ها، فهرست مندرجات (موضوع نامه)، فهرست مأخذ(كتاب‌نامه)، فهرست اعلام (نامنامه) و نظیر اینها بررسی كرد. (احمدی،1372، ص4 ـ3)
4. برگزیدن نسخه صحیح، دقیق و جدید.اگر كتابی نسخه قدیمی دارد باید نسخه جدید و چاپ انتقادی آن را انتخاب كنیم.
5. پس از گرفتن منابع، بلافاصله به فهرست مطالب و مندرجات مراجعه می‌كنیم و بدون اتلاف وقت به مطالعه بخش یا فصل مربوط می‌پردازیم. در ضمن بعضی كتاب‌ها،«اندیكس»؛یعنی فهرست موضوعی دارند كه با استفاده از آن می‌توان مطالب لازم را آسان‌تر پیدا كرد.
6. اگر موضوعی، چندمأخذو متن برای بررسی دارد، همه آنها را مطالعه و مطالب و نكات تكراری را حذف و بقیه را با رعایت اولویت، نظم و تسلسل منطقی و علمی، تنظیم و تلفیق می‌كنیم.
7. تشكیل یك بایگانی كوچك از موضوع مورد مطالعه، كه دربردارنده بهترین و جدیدترین منابع، مقالات و روزنامه‌ها باشد.
8. توجه به این نكات هنگام مطالعه سودمند است:
الف) مطالب مورد نظر را به دقت بررسی و تجزیه و تحلیل كنیم؛
ب) درباره نكات مهم، بیشتر مطالعه و تفحص كنیم؛
ج) درباره مطالبی كه تردید داریم، چند منبع را مقایسه كنیم؛
د) پیشنهادهای یرا كه هنگام مطالعه به ذهن می‌آید،یادداشت كنیم؛
ه) به قواعد و ضوابط تلخیص و یادداشت‌برداری پای‌بند باشیم.
مشاهده شده در پایگاه پویش مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران
