آزادی معنوی مجموعه ای است مشتمل بر پانزده سخنرانی از استادشهید آیت الله مطهری که در زمانها ومکانهای مختلف ایراد شده اندووجه مشترک همه آنها این است که موضوع آنها مسائل ممعنوی ومربوط به خودسازی وتزکیه نفس است،اگرچه در خلال سخنرانیها گاه به مسائل اجتماعی نیز اشاره شده است.ازچاپ اول این کتاب حدود 22سال میگذردواین مدت این کتاب از زیادی برخوردار بوده است.چنانچه تعداد آن شاهدی بر این مدعاست.چند چاپ اول این کتاب به نام «گفتارهای معنوی»نتشر گردیده ولی نظر به اینکه یکی از عناوین سخنرایها «آزادی معنوی»بودکه شامل مطالب سایرسخنرایهانیزمی شد،بهتر آن دیده شدکه نام کتاب به آزادی معنوی تغییر یابد.مطالعه این کتاب ،خواننده را گام به گام به سوی خودسازی وتقوا حرکت می دهدودر واقع یک سلوک معنوی است .همان چیزی که همه ما سخت بدان نیازمندیم زیرا بسیاری از مشکلات جامعه ما اعم از اقتصادی ،فرهنگی،اقتصادی وسیاسی ناشی از عدم خودسازی وبی تقوایی واسیر تمایلات نفسانی بودن است

Tayebe Zakeri, [۲۵.۰۸.۲۱ ۱۰:۲۲]
الحیاة، کتابی ۱۲ جلدی به زبان عربی، نوشته محمدرضا حکیمی، و دو برادرش علی و محمد حکیمی است. آغاز نگارش این کتاب در سال ۱۳۵۳ش بوده و آخرین جلد آن در سال ۱۳۹۴ش منتشر شده است.هدف نویسندگان ،ارائه سیمای اسلام وتشیع ،بر محورعدالت اجتماعی وآزادگی فردی بوده ومکنبع اصلی خود را قرآن وحدیث دانسته اند.احمد آرام شش جلد اول را به فارسی ترجمه کرده است
انقدها و نظراتی درباره این کتاب منتشر شده است؛ رسول جعفریان، الحیاة را در جهت رهایی از التقاط‌های چپ و راست دانسته، ابراهیم فیاض آن را در ادامه نهضت پاکدینی و پالایش دین از اسلام تاریخی قلمداد کرده و سید حسن اسلامی، کتاب را تحت تاثیر پیشفرض‌های زمانه، یعنی تفکر چپ در ایران دانسته است
محتوا:مولفان الحیاة در صفحات نخستین هر جلد آورده‌اند که این کتاب دائرة المعارفی اسلامی، علمی، پژوهشی است که روش زندگی فردی و اجتماعی آزاد و پیشرو را ترسیم می‌کند و انسان‌های سراسر جهان را به پی‌ریزی یک نظام مردمی شایسته فرامی‌خواند.
بنا به نوشته مولفان، الحیاة سعی در ترسیم سیمای ویژه‌ای از اسلام و تشیع دارد؛ اسلامی که بر محور عدالت در اجتماع و آزادگی فرد می‌چرخد. در مجلدات نخستین، تلاش شده الگوهای عملی تبیین شود و جلدهای پایانی، بیشتر به دنبال تبیین مبانی نظری است. به گفته نویسندگان، تعالیم اسلام در الحیاة، بر پایه قرآن و حدیث گردآوری و تدوین شده است. به باور مولفان این کتاب، توجه الحیاة به چهار رکن عمدهٔ مذهب، انسان، زمان، و زندگی است و در این کتاب ۱۲ جلدی، از زاویه نگاه قرآن و سنت، به این چهار رکن پرداخته شده است
انگیزه تالیف:چنانکه محمد حکیمی گفته است، وی پس از رهایی از زندان در دوره پهلوی ، در سال ۱۳۵۳ش، با سردرگمی و یأس از فضای سیاسی، نامه‌ای به برادرش محمدرضا حکیمی نوشته و از او پرسیده که «چه باید کرد؟»، محمدرضا حکیمی هم در پاسخ، از قصد خود برای تالیف کتابی خبر داده است که پس از آن با همکاری سه برادر و با مطالعه و جستجو در بِحار الاَنوارومستدرک آغاز شده و کتاب‌های کافی، وسائل الشیعه، وافی،تحف العقول هم مورد مطالعه قرار گرفت. به گفته محمد حکیمی، از ابتدا هم پیش‌بینی نویسندگان این بوده که کتاب موردنظرشان مجلدات فراوانی خواهد داشت. از سال ۱۳۵۳ش تا ۱۳۶۵ش، شش جلد از این مجموعه آماده و منتشر شد. تالیف کتاب‌ها تا جلد ششم به صورت گروهی انجام شد، اما از جلد ششم به بعد، بیشترِ کارها فردی انجام شده است
به گفته محمد حکیمی، از نویسندگان کتاب الحیاة، هدف از تالیف کتاب، پاسخ دادن به دردهای بشر از نگاه اسلام بوده است ؛به ویژه در مسائلی مانند فقر،مالکیت،بیکاری وکارگری.
او در همین زمینه از آشنایی نویسندگان با جواب‌های مکاتب فکری و اندیشمندان مختلف مانند مارکس هم
سخن گفته است.
به باوراو این کتاب، جهت‌گیری مکتبی قوی و مطابق با نیاز‌های انسان معاصر دارد. وی می‌گوید که راه نجات بشریت، همان راه الحیاة است که راه اسلام است. و باز محمد حکیمی گفته است که ایدئولوژی‌هایی که در فرهنگ دهه ۱۳۵۰شمسی مورد توجه و مطالعه نسل جوان بوده، اصالت را به عمل می‌داده، نه شناخت و باور. بر همین اساس محمد حکیمی در پاورقی یکی از بحث‌های کتاب، اشاره‌ای به برخی مسائل شناخت از دیدگاه مکاتب معاصر می‌کند، اما محمدرضا حکیمی بیان این موارد را غیرلازم می‌داند و تنها به ذکر اینکه «به نوشته‌های غربی نیازی نداریم.» به گفته محمد حکیمی، الحیاة عرضه عقلانی دین است و در آن از پاره‌ای موارد و مسائل دینی که با تعقل مادی فهمیده نمی‌شود، صحبتی نشده و سخنی به میان نیامده است؛ به طوری که اگر اسم قرآن وائمه را از آن برداریم همه اندیشمندان جامعه محتوای آن را می پذیرند
نویسندگان:کتاب الحیاة را سه برادر یعنی محمدرضا، علی و محمد حکیمی گردآوردی و تالیف کرده‌اند، اما بیشتر به نام محمدرضا حکیمی شناخته می‌شود. وی از اندیشمندان مکتب تفکیک شناخته می‌شود. محمد و علی حکیمی نیز سوابق تحصیلات حوزوی و مطالعات اسلامی دارند
کتاب انقلابی:محمدرضا حکیمی الحیاة را یک کتاب انقلابی معرفی می‌کند. از نظر او انقلاب تغییر احوال ملت است، نه تغییر اشخاص دولت. یعنی هر گاه احوال ملت از ظلم به عدل، از بی‌کرامتی به کرامت و از اختناق به آزادی تغییر یابد،از نظر وی دینی انقلابی است وقرآن انقلابی ترین کتاب موجود در دست بشراست.اسلام ملاک پدید آمدن یک انقلاب راستین انسانی است.هر جا حقوق انسان‌ها، عدالت و آزادی متزلزل شود، انسان‌های آزاده و توده مظلوم مردم به حرکت درمی‌آید، تا بنیان ظلم وبی حرمتی را واژگون کنند

Tayebe Zakeri, [۲۵.۰۸.۲۱ ۱۰:۲۲]
از نظر حکیمی، الحیاة به عنوان کتابی انقلابی و انقلاب‌گرا، دعوت به اجرای عدالت تا حد «منهای فقر» می‌کند و با توجه به احادیث معتبری که فقر را زاییده تکاثر متکاثران و غنای وافر توانگران دانسته، روشن می‌شود که احادیث اسلام در مسائل فردسازی و جامعه‌پردازی، وحدت نظر دارند و به این آثار باید به چشم علمی نگریست، نه فقط قدسی
با همین نگاه محمدرضا حکیمی در تابستان ۱۳۸۱ش نامه‌ای ۱۸ صفحه‌ای به فیدل کاسترو رهبر وقت کوبا نوشت و چنانکه خود گفته، «با یک انقلابی درد دل کرد».
ساختار
این کتاب در ۱۲ جلد و ۴۰ باب تنظیم شده است. هر باب نیز چند فصل است
• جلد اول از چهار باب تشکیل شده است: شناخت و اصالت آن؛ عقیده و ایمان؛ عمل؛ و امتیازهای جهان‌بینی الهی
• جلد دوم شامل باب پنجم تا باب دهم است: اصول کلی رسالت انبیا؛ قرآن؛ رهبران راستین و برخی ازویژگی‌های ایشان؛ عالمان؛ ولایت و حکومت(فلسفه سیاسی)؛ حاکم اسلامی، تکالیف و مسئولیت‌های او.
• جلد سوم تا ششم: به گفته محمدرضا حکیمی، این چهار جلد را باید در یک مجلد در نظر گرفت؛ چرا که موضوع آن بررسی آیین اقتصادی اسلام است. حکیمی در گزارشی که از این چهار جلد ارائه کرده، عدالت اقتصادی را لازمه ساختن جامعه اسلامی دانسته است. این چهار جلد در دو باب و ۱۰۰ فصل ارائه شده است.
• جلد هفتم: جایگاه و ارزش انسان، محور این جلد است که در باب سیزدهم ارائه شده است.
• جلد هشتم: باب چهارده تا هفده در این جلد است و تعهدباوری و مسئولیت‌شناسی، احساس و عاطفه، ضوابط در روابط خانوادگی، و همچنین ضوابط در روابط اجتماعی را شامل می‌شود.
• جلد نهم: باب هجدهم تا بیست و چهارم در این جلد است و در آن حدود ۱۰۰ ویژگی حکومت صالح و اسلامی به استناد قرآن و حدیث آورده شده که در ۱۰ فصل تدوین گشته است.
• جلد دهم: این جلد، چهار بابِ بیست و پنجم تا بیست و هشتم را شامل می‌شود. زندگی و دوستی (دوست و دوستیابی)، دو اصل بنیادین در اصلاح اجتماعی (امر به معروف و نهی از منکر)، انگاره‌های کلی تربیت، و تربیت فرزندان مباحث این جلد است.
• جلد یازدهم: عبادت و آثار تربیتی آن، دعا و تربیت، آثار پیروی از معصوم(ع)، تربیت و بهداشت و اخلاق.
• جلد دوازدهم: این جلد از باب ۳۴ تا باب چهل را شامل می‌شود. اخلاق و اصول کلی، سلوک شرعی و روش‌های آن، بنیادی بودن احکام اسلامی، و ارتباط اندام‌وار احکام سلامی، از موضوعات ارائه شده در این جلد است
انتخاب زبان:محمد حکیمی در توضیح انگیزه مولفان از انتخاب زبان عربی برای کتاب الحیاة، عربی بودن کتاب را موجب رفع حساسیت حکومت پهلوی دانسته و گفته با این کار، کتاب راحت‌تر چاپ می‌شده است.
بعد از چاپ شش جلد به زبان عربی، آن مجلدات را احمد آرام به فارسی ترجمه می کند.

گزارش پایگاه خبری و رسانه‌ای حوزه‌های علمیه خواهران، درگذشت حجت الاسلام والمسلمین جهانگیری، مدیر جوان، انقلابی و جهادی حوزه علمیه خواهران هرمزگان که عمر بابرکت خویش را وقف تبیین و تبلیغ اسلام ناب محمدی(ص) و خدمت به نظام اسلامی و حوزات مقدسه نموده و منشاء برکات و خدمات زیادی در عرصه های مختلف بودند، باعث تاثر و اندوه حوزویان بویژه حوزه های علمیه خواهران شد. در این نوشتار مروری اجمالی بر فعالیت های علمی، پژوهشی و اجرایی آن بزرگوار داریم:

زندگی نامه و تحصیلات:

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالمحمود جهانگیری، در 18 آبان ماه سال 1363در روستای تیدر بشاگرد در استان هرمزگان چشم به جهان گشود. وی در سال ۷۹پس از گذراندن دوره راهنمایی و یک سال از مقطع دبیرستان، وارد حوزه علمیه شد. وی از پایه اول تا هفتم را در حوزه علمیه صاحب الزمان شهرستان بشاگرد پشت سر گذاشت و همزمان به تدریس دروس پايه هاي اول تا چهارم اشتغال داشت. پس از گذراندن پایه هفتم، وارد حوزه علمیه قم شد که علاوه بر تحصیل در دروس حوزه، به تحصیل در رشته تفسیر و علوم قرآنی پرداخت و در این رشته در مقطع دکتری فارغ‌التحصیل شد.

مرحوم حجت الاسلام جهانگیری، پس از سال‌ها شاگردی و کسب فیض از محضر بزرگان و آیات عظام جوادی آملی، مکارم شیرازی، سبحانی، یثربی، ربانی گلپایگانی، رضایی اصفهانی، بهجت پور، رستمی، فاکر میبدی، و دریافت سطح 4 فقه و اصول،  نمایندگی طلاب هرمزگان در مجمع نمایندگان طلاب کشور را به عهده داشت و عضو هیات علمی دانشکده علوم قرآنی هرمزگان و استاد سطح عالی حوزه و دانشگاه نیز بود.

فعالیت های آموزشی:

فعالیتهای آموزشی حجت الاسلام و المسلمین جهانگیری، شامل تدریس صرف ساده و صمدیه، سیوطی –المنطق، مغنی الأدیب، قرآن شناسی و مباحث تفسیری در دانشگاه آزاد هرمزگان، فرائد الاصول،  مکاسب (تنبیهات معاطات) و آموزش رایانه ویژه طلاب درس خارج در مدرسه فقهی اهل البیت علیهم السلام بود.

وی عضو هیأت علمی دانشگاه علوم قرآن، مدیر حوزه علمیه خواهران استان هرمزگان، استاد موسسه آموزش عالی حوزه علمیه خواهران فاطمه معصومه سلام الله علیها بندرعباس، نماینده طلاب هرمزگانی مقیم قم در شورای مدیریت حوزه علمیه قم، متخصص تفسیر تنزیلی، مربی کارگاه های مقاله و پایان نامه نویسی هم بود.

این مدیر فاضل و سختکوش، در مدت زمان اقامت در قم، در مدارس علمیه صاحب الزمان(عج) و آیت الله یثربی و فیضیه قم تدریس داشت.

فعالیت های پژوهشی:

وی مقالات متعددی را به مراکز مختلف ارائه داده که برخی از آنها چاپ شده است. تعدادی از این مقالات چاپ شده شامل «محدوده اختیارات حاکم در عفو مجرم» در مجله علمی تخصصی پیام اجتهاد، « الگوی راهبردی تعلیم و تعلم قرآن در سیره ائمه(ع)» در جشنواره قرآنی آیات و مجله مبلغان،  «منجی، شاه‌کلید تفاهم ادیان» در روزنامه ایران، «بررسی جایگاه علت و حکمت» در مجله علمی تخصصی پیام اجتهاد،  «نقش استغفار در گشایش روزی» در مجله علمی تخصصی یاسین، همکاری در اصلاح کتاب «آشنایی با تفسیر و مفسران» و…است.

مقاله «مستندات قرآنی قاعده لزوم» در مجله علمی تخصصی فقه و حقوق و کتاب «نمایش حضور اهمیت نماز جماعت در قرآن و روایات» توسط نشر نوید حکمت به قلم حجت الاسلام و المسلمین به چاپ رسیده است.

مقاله «بررسی تطبیقی ناسخ و منسوخ با محوریت آیت الله معرفت» در مجله علمی پژوهشی تسنیم نیز در دست چاپ بود.

موضوع پایان نامه سطح۳ وی، «رزق، مفاهیم و مصادیق آن» و رساله سطح4 با موضوع «معنای خلافت انسان در قرآن از دیدگاه مفسران فریقین با محوریت علامه طباطبایی(ره)» بود که با درجه عالی آن را دفاع کرد.

جوایز علمی:

حجت الاسلام و المسلمین جهانگیری، از جمله ممتازین تحصیلی در سال های ۷۹ تا ۸۴در  پایه اول تا چهارم در مدرسه علمیه بود. همچنین از جمله ممتازین طلاب برتر جوان در سال ۸۸و برگزیده جشنواره علامه حلی و ولاء منتظر بود.

کسب عنوان برگزیده جشنواره قرآنی آیات در سال ۹۲و جشنواره نخبگان در سال ۸۹در منطقه بشاگرد، و فرهیخته برتر جشنواره جهادگران علم و فناوری سازمان بسیج علمی پژوهشی و فناوری استان هرمزگان از دیگر افتخارات این مدیر فقید است.

وی همچنین در چندین دوره، به عنوان مبلغ نمونه و پژوهشگر برتر معرفی شد و از سوی دانشگاه هرمزگان و حوزه علمیه صاحب الزمان(عج) به عنوان استاد برتر مورد تقدیر قرار گرفت. وی همچنین به عنوان طلبه جوان موفق، از سوی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه معرفی شد.

همکاری با حوزه های علمیه خوهران:

حجت الاسلام و المسلمین جهانگیری از آبان 98 وارد مدیریت حوزه علمیه خواهران استان هرمزگان شد و در این مدت، مجدانه و جهادی خدمت کرد. وی به صورت رسمی، از آذرماه سال 99 حکم مدیریت حوزه علمیه خواهران استان هرمزگان را از سوی مدیر حوزه های علمیه خواهران دریافت کرد.

 این مدیر جوان و پرتلاش، در مدت خدمت خود، جانی تازه به حوزه های علمیه خواهران هرمزگان بخشید و ضمن هموار کردن مسیر پیشرفت برای خواهران طلبه، همواره جهت اعتلاء و خدمت به حوزه مقدسه از هیچ تلاشی فروگذار ننمود.

پیام های تسلیت بزرگان:

در پی درگذشت این مدیر جهادی، شخصیت‌های مختلفی با صدور پیام‌های تسلیتی فقدان آن مرحوم را تسلیت گفتند.

آیت‌الله مقتدایی رییس شورای سیاست‌گذاری حوزه‌های علمیه خواهران با صدور پیامی ضمن تسلیت درگذشت این عالم وارسته، گفت: درگذشت عالم وارسته، ارجمند، کوشا و مجاهد مدیر حوزه علمیه خواهران استان هرمزگان، جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ عبدالمحمود جهانگیری قدس سره موجب تأثر و تأسف گردید. وی یکی از فضلای حوزه علمیه و دارای مراتب فضل و دانش و تدریس و تحقیق درحوزه علمیه و عضو هیئت علمی دانشکده علوم و معارف قرآن کریم بندرعباس بود. بی‌شک فقدان ایشان ثلمه‌ای بزرگ برای حوزه‌‌های علمیه خواهران استان هرمزگان است.

حجت‌الاسلام و المسلمین بهجت پور مدیر حوزه‌های علمیه خواهران نیز که مرحوم جهانگیری از شاگردان او در دروس قرآنی به شمار می‌رفت، در مورد این مدیر پرتلاش گفته است: از دست دادن گوهری گرانمایه چون ایشان که از همکاران با اخلاص، صادق و پیگیر حوزه های علمیه خواهران و استاد موفق حوزه و دانشگاه و از شاگردان سخت‌کوش و نکته بین جلسات درسی اینجانب به شمار می‌رفتند، ثلمه ای جبران ناپذیر برای جامعه علمی و دینی است.

آیت الله اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه (برادران) نیز در پیامی درگذشت حجت الاسلام و المسلمین جهانگیری، مدیر حوزه‌ علمیه خواهران هرمزگان را تسلیت گفت و وی را از فضلای گرانقدری دانست که مراتب فضل و دانش و تدریس و تحقیق حوزوی و دانشگاهی را با تلاش جهادی و فعالیت مدیریتی درآمیخته و نام نیک و آثار ماندگاری از خود بجای نهاد.

حجت‌الاسلام و المسلمین عبادی‌زاده امام جمعه بندرعباس نیز در پیام خود از مرحوم جهانگیری به عنوان یکی از امیدهای آینده استان هرمزگان یاد کرده و افزوده است: بی شک خلاء وجودی چنین شخصیتی به زودی پر نخواهد شد.

حسین ویاران او سیدالشهدای تاریخ اسلامند؛یعنی امروز هم شهیدان ما یک ذره ای از وجود با عظمت شهدای کربلا هستند.شهدای کربلا نظیر دیگر ندارند….لذاست که می بیمید افتخار محورش حسین است ،اما از این کانون،شعارهای درخشنده بسیار زیادی سرچشمه می گیرد.لذا «وعلی الارواح التی حلت بفنائک»سلام ودرود ما بر آن روان های پاکی که در آستانه تو نثار شدند وفرود آمدند.

واقعا ماجرای بسیار عجیبی است این ماجرا،که ترسیم وتوصیف این ماجرا هنوز که هنوز است امکان پذیر نیست،یعنی این همه ماها روضه خواندیم وشنیدیم وسینه زدیم وگفتیم ،اما دقایق وجزئیات این ماجرا اصلا قابل ترسیم نیست.

مشاهده شده در کتاب انسان 250 ساله ص494

مبارزه غریبانه ،دشوارترین مبارزه هاست .دشوارترین مبارزه،مبارزه ی غریبانه است درحادثه ی عاشورای امام حسین علیه السلام ،حتی کسانی مانند «عبدالله بن عباس» و«عبدالله بن جعفر»که خودشان جزو خاندان بنی هاشم واز همین شجره ی طیبه اند،جرات نمیکنند در مکه یا مدینه بایستند ،فریاد بزنند وبه نام امام حسین علیه السلام ،شعار بدهند.چنین مبارزه ای غریبانه است ومبارزه ی غربیانه ،سخت ترین مبارزه هاست .همه با انسان ،دشمن .همه با انسان ،رویگردان.

سخنرانی حضرت آیت الله خامنه ای در تاریخ 1373/3/17