خواندن نه تنها بهترین و مهم‌ترین راه كسب دانش، بلكه مؤثرترین و سودمندترین راه مهارت یافتن در نگارش و نویسندگی است. برترین و مطمئن‌ترین شیوه پژوهش نیز خواندن كتاب، رساله، مجله، و هر نوشته دیگر است. مسلماً نكته‌ها و بخش‌های ویژه‌ای از هر نوشته، برای ما اهمیت و ارزش خاصی دارد كه باید حفظ شود. بدین منظور، بهترین راه، تلخیص یا چكیده‌نگاری است؛ یعنی خلاصه و چكیده مطلبی را نوشتن. تلخیص، علاوه بر آنكه قدرت نویسندگی را فزونی می‌بخشد و ما را در نوشتن درست و روان، توانا می‌سازد، در كار و زندگی و رسیدن به هدف اصلی مطالعه نیز همه طبقات را یاری می‌دهد. دانشمند یا پژوهشگری كه به كار پی‌جویی و تألیف می‌پردازد، در كار خود به چكیده‌ای از افكار و آرای دانشمندان و اندیشمندان دیگر نیاز دارد. همان‌طور كه یك استاد یا معلم نیز برای تدریس مطالب درس و علمی خود از یك كتاب مفصل باید به خلاصه‌نویسی روی آورد، دانشجو و طلبه نیز برای فهم و حفظ بیشتر مطالب درسی، چكیده‌نگاری می‌كند.

هنگام خواندن، علاوه بر حاشیه‌نویسی و علامت‌گذاری كتاب، نكاتی از نظر نویسنده دارای اهمیت خاصی هستند كه باید جداگانه و خلاصه‌وار نوشته شوند. این مطالب، قسمت‌های اصلی فكر نویسنده را تشكیل می‌دهند و گاهی هم مطالبی هستند كه هرچند قسمت اصلی فكر نویسنده نیستند، می‌توانند در راستای تبیین و تحلیل بهتر، یاری‌گر محقق باشند. بهتر است در خلاصه‌نویسی به یك‌دستی و وحدت قلم توجه داشته باشیم. در ابتدای خلاصه‌نویسی باید نام متن اصلی و مشخصات كتاب‌شناسی را در نظر بگیریم و بكوشیم كه خلاصه متنی ما آیینه‌ای صادق از منبع باشد. در پیام‌ها و محتوای اصلی متن تصرف نكنیم و ساختار بحث اصلی را حفظ كنیم. توضیحات اضافی خود را نیز درون كمانك یا قلاب قرار دهیم.

البته خلاصه‌نویسی انواعی دارد. خلاصه‌نویسی ممكن است آزاد و برای خود نویسنده نوشته شود و ممكن است تفصیلی باشد كه برای دیگران نوشته می‌شود تا مفاهیم كتاب‌های حجیم و مفصل برای دیگران راحت‌تر شود. گاهی خلاصه، تنها در جهت معرفی كتاب یا معرفی فهرست و موضوعات كتاب است. در مقابل، تلخیص علمی برای ارائه خلاصه نتایج و مقاصد نویسنده است كه برای استخراج پیام، اصول و قواعد و مفاهیم خاص انجام می‌شود. زمانی هم تلخیص، نموداری است كه برای ارائه محتوای كتاب به صورت نمودار یا ترسیم درخت حافظه انجام می‌شود.

ضرورت بهره‌گیری از روش خلاصه‌نویسی

خلاصه‌نویسی با دو هدف صرف‌جویی در وقت و درك بهتر پیام اصلی نوشته انجام می‌شود. بنابراین، باید جوهر مطالب نوشته شده را استخراج كند. خلاصه‌نویسی، نوعی مهارت نگارشی محسوب می‌شود و آشنایی با آن در كارهای قلمی و پژوهشی و گزارش‌نویسی، مفید و كارساز است. با توجه به محدودیت فرصت و زمان و نیز فراوانی آثار و نوشته‌ها، «چكیده‌نویسی» ضرورت پیدا می‌كند. گاهی از مطالب برای خودمان خلاصه‌برداری می‌كنیم و گاهی برای دیگران. از آثاری كه تلخیص می‌شوند، با عناوینی چون خلاصه، وجیزه، منتخب، گلچین، گزیده، مختار، مهذّب، چكیده و تلخیص و مانند آن یاد می‌شود كه خود مؤلف یا دیگری انجام می‌دهد. این كار یكی از گام‌های مثبتی است كه می‌تواند نسل كم‌حوصله امروز را هم با فرهنگ و ادب گذشته مرتبط سازد و هم بهره اخلاقی و معارفی كتاب‌های خوب، ولی مفصل را كه امروزه در دسترس نیست، به خوانندگان برساند. ما همیشه نمی‌توانیم همه كتاب‌ها را به همراه داشته باشیم. همیشه هم مجال شرح و بسط مطالب برای دیگران وجود ندارد. پس باید به هنر «خلاصه‌نویسی» مجهز بود تا از زمان و نیز امكانات چاپ و تكثیر و یادداشت، بیشترین استفاده را برد. گاهی نیاز می‌شود كه از یك سخنرانی یا كتاب و مقاله، خلاصه‌ای تهیه یا گزارش فشرده از یك حادثه یا صورت جلسه‌ای از یك نشست آماده شود. گاهی در دوره‌های آموزشی و در كلاس‌ها لازم است از مطالب خلاصه‌برداری شود یا در متون آموزشی، خلاصه‌ای از هر بخش یا بحث در پایان آورده شود. گاهی هم برای شركت در رقابتی لازم است كتاب یا مقاله‌ای، خلاصه‌نویسی شود. برای تهیه جزواتی فشرده و كم‌حجم برای امتحان از برخی متون هم به چكیده‌نویسی نیاز است. گاهی هم به صورت شفاهی، لازم است گزارشی كوتاه و توضیحی خلاصه درباره موضوعی داشته باشیم. مجموع این‌گونه نیازها ایجاب می‌كند با روش خلاصه‌نویسی آشنا شویم.

ادامه »

نوقلمان باید هر روز یك یا چند نمونه از تجربه‌های روح‌بخش گذشته خود را به گونه‌ای ساده و روان بنویسند و به این شیوه نوشتن آن قدر ادامه دهند تا بتوانند آنچه را در ذهن و دل خود دارند، به صورتی رسا و شیوا به قلم بیاورند.

همچنین توجه داشته باشند كه بهره‌مندی هوشمندانه از جنبه‌های مثبت نقدهای عالمانه، كلید پیشرفت سریع هر نوآغازنده‌ای در نویسندگی است. فرض و تصور ما این است كه خواننده هوشمند و كوشا با انگیزه‌های درونی و سرشار خود، نویسندگی را آغاز كند و در پرتو آفتاب دانش و گرمای بینش خویش، موانع آغازین نویسندگی را یكی بعد از دیگری برطرف سازد. قبل از هر چیز باید دانست افراد نوقلم، دو رویكرد ناهمگون به ادامه نویسندگی دارند: رویكرد نافرجامِ «مشكل‌گرا» و رویكرد موفقیت‌آمیز «راه‌ حل‌گرا».

الف) رویكرد مشكل‌گرا

ویژگی مهم فرد مشكل‌گرا نداشتن هدف و برنامه در زندگی است. در مقابل، انسان هدفدار، حركت در مسیری روشن به سوی هدفی روشن را در پیش می‌گیرد كه اراده عبور از موانع را در جان ‌آدمی پایدار و مستحكم می‌سازد به گونه‌ای كه تا انتهای راه به هدف خود متعهد می‌ماند و هر روز گامی شوقمندانه به سوی آن برمی‌دارد.

فرد مشكل‌گرا، ذهنی پریشان دارد كه در درازنای گذشته‌های منفی و آینده‌های نایابندهِ خیالی از رمق افتاده و زیر آوار افكار بی‌سرانجام قادر به اداره زمان حال نیست. او در آغاز نویسندگی وقتی به ادامه این مسیر می‌اندیشد، ذهن و دل بی‌هدف خود را بر مشكلات و موانع موجود در راه نویسندگی متمركز می‌كند. در نتیجه، خود را در محاصره مشكلات و مسائلی ـ به پندار خود ـ حل‌ناشدنی می‌بیند كه انگیزه‌ای برای عبور از آنها در خود نمی‌یابد. او خود را كوچك و ضعیف و ناتوان تصور می‌كند. برای همین است كه موانع و سختی‌ها، در نظر او بزرگ و بزرگ‌تر از آنچه هست، جلوه می‌كند و با تعجب و شگفتی از خود می‌پرسد كه نویسندگان بزرگ، چگونه به قله‌های موفقیت رسیده‌اند. او پیمودن این راه را ناممكن می‌داند و به خود القا می‌كند كه جدیت و كوشایی نافرجام است و دچار ایستایی و توقف و بی‌انگیزگی می‌شود. او از گذشته‌ها عبرت نمی‌گیرد و برای آینده برنامه‌ریزی نمی‌كند و درصدد برطرف كردن مشكلات طبیعی نویسندگی برنمی‌آید. این نگرش، قدرت ابتكار عمل را از آدمی می‌گیرد و او را زمین‌گیر می‌سازد.

ب) رویكرد راه‌ حل‌گرا

آنچه را فراراه ما به عنوان مانع نمود می‌یابد، باید تنها مسئله‌ای بدانیم كه نیازمند حل و فصل است و دنبال راه حلشان باشیم. فردِ راه حل‌گرا، وجود مسائل را در مسیر نویسندگی خود، طبیعی، بلكه مطلوب می‌شمارد و بر این باور است كه می‌تواند گره‌ها را بگشاید و با نگرشی پویا و با روحیه‌ای شاد و ذهنی آزاد و جدیتی قابل اعتماد به نویسندگی روی آورد. پس برای پیمودن این راه حتی از شبیه‌سازی فكری و احساسی با نویسندگان بزرگ غافل نمی‌ماند. او نویسندگی را نوعی آفرینشگری می‌داند و برای كام‌یابی در این عرصه به سراغِ نویسندگان موفق می‌رود و با خود زمزمه می‌كند كه «ره چنان رو كه رهروان رفتند.» مدل‌سازی نویسندگان موفق، راه را برای نوقلمان هموار و نزدیك می‌سازد و آدمی را از فرو لغزیدن در بی‌راهه حیرت و سرگردانی مصون می‌دارد. آنان كارگاه تولید افكار خود یعنی توانایی ذهنی را با كارگاه تولید عشق و احساس و انگیزه ـ یعنی دل ـ مدیریت می‌كنند، قدرت خلاقیت و نوآفرینی خود را تقویت می‌كنند و دست‌یابی به موفقیت را در پرتو كوشش دست‌یافتنی می‌بینند.(وزیری، 1383، ص58)

ادامه »

ایرادهای ویرایشی رایجی که معمولا افراد رعایت نمی کنند، عبارتند از:

1. استفاده از «می باشد» ممنوع! فعل «می باشد» کمتر استفاده شده است وبه جای آن می توان از فعل «است» استفاده کرد.

اصولا در زبان فارسی چنین فعلی نداریم، اما به دلیل استفاده زیاد، به نوشتار رسمی هم راه پیدا کرده است. ناگفته نماند به جای «می باشد» هم می توان از «هستند» استفاده کرد.

2. شکسته ننویسید :در متن علمی نباید نوشت «می ره» بلکه باید بنویسیم «می رود».

3. فعل ها را کامل به کار ببرید. مثال زیر گویاست:

غلط: منجم ایرانی،عبدالرحمان صوفی، کتاب صورالکوکب را تاًلیف کرده.

درست: منجم ایرانی، عبدالرحمان صوفی، کتاب صورالکوکب را تاًلیف کرده است.

4. «را»پس از مفول می آید:

یکی از مشکلات ویرایشی، استفاده نابجا از«را» است. دقت کنید «را» مفعولی همیشه بعد از گروه کلمات مفعولی می آید وهیچ وقت بعد از یک جمله استفاده نمی شود. به مثال زیر دقت کنید:

غلط: ستاره شناسان، کهکشانی را که فاصله زیادی از ما دارد را کشف کردند.

درست: ستاره شناسان، کهکشانی را که فاصله زیادی از ما دارد، کشف کردند.

5. در مواردی که جمله فاعل دارد، نیازی نیست جمله را مجهول به کار ببرید. این مشکل معمولا در ترجمه از متن انگلیسی به فارسی به وجود می آید؛ چون این ساختار زبان ،بیشتر در انگلیسی به کار می رود.

غلط:کهکشان آنرومدا به وسیله دانشمندان دانشگاه هاروارد بررسی شد.

درست: دانشمندان دانشگاه هاروارد، کهکشان آندرومدا را بررسی کردند.

6. توسط یا به وسیله؟

به جمله های زیر دقت کنید:

تصویر زیر تلسکوپ فضایی هابل گرفته شده است.

تصویر زیر به وسیله تلسکوپ فضایی هابل گرفته شده است.

اصولا جمله دوم بهتر است؛ زیرا تلسکوپ هابل یک «وسیله» است،نه یک «واسطه» !وقتی از توسط استفاده می کنیم که واسطه ای در کار باشد. برای وسایل وابزار از «به وسیله» استفاده می کنیم .

مشاهده شده در کتاب اسرار نویسندگی نوشته سید حسین اسحاقی ص178-179

ممکن است کسی بهترین ایده راداشته باشد.اگرنتواندآنهاراخوب بنویسد،هیچ کس متوجه بزرگی ایده اونخواهدبود.بهتر است برای بهتر نویسی،مواردزیررارعایت کندتانوشته اومخاطبان بیشتری رابه خودجلب کند.

1-باسبک شخصی بنویسید

نوشته بایدخواننده رادرگیرکندوگرنه هیچ کس آن را نمی خواند.نبایدنوشته هاکسل کننده وملال آورباشد.بایدساده وصمیمی نوشت تا ارتباطمناسب با خواننده برقرارشود.

2-با لحن فعال بنویسید

رعایت همین نکته می تواندنوشته را تقویت کند.جمله ای که بالحن فعال نوشته شود،هم دارای «فاعل»است وهم «کاری»که فاعل انجام می دهد.برخلاف «لحن منفعل»که فقط درباره «کارهایی که روی چیزی انجام شده اند«صحبت می کند.مثلا:جمله طراحی ساختمان من کلاعوض شده است ،یک جمله منفعل است .اما طراحی ساختمانم را کلاعوض کردم،جمله ای فعال ودرگیر کننده است.

3-ازجمله ها وپراگراف های کوتاه استفاده کنید

بنابه تعریف،یک پاراگراف از یک جمله معروفی ،چندجمله شرح دهنده ویک جمله پایانی تشکیل شده است .بایددقت کنیم که پاراگراف ها کوتاه باشد.بهتر است جمله ها هم کوتاه باشند؛چون خواندنشان راحت تر است وجمله را جذاب تر می کند.

4-صریح بنویسید

بهره گیری از جملات غیر مستقیم،مخاطبان خودراواداربه حدس زدن می کند.بنابراین بایدسعی شودتا ایده اصلی تان را رسماوباوضوح کامل بیان کنیدنه اینکه اشاره مبهمی به آن داشته باشید.در غیر این صورت ،بسیاری از افرادمتوجه ظرافت های پنهان نوشته تان نخواهندبود.

5-نکات مهم را برجسته کنید

بی تردید،برجسته سازی نکات مهم باعث انتقال سریع پیام به وسیله خواننده می شود.برای این کارمی توان از روش های مختلفی استفاده کرد.مثلامی توانیداز فهرست شماره داراستفاده کنیدونکته های مهم رافهرست کنید.

6-مثال بزنید واز عوامل جذابیت بخش مانندشعروحکایت ولطایف استفاده کنید

مثال هاموضوع را واضح تر می کنندوباعث می شونداثر ماندگاری بیشتری در ذهن پیداکند.در واقع مثال ها،شماوخوانندهای شماراهم نوامی کندوهمچنین از اشعار،نکات،نغز،لطایفوحکایات می توان استفاده کردبه جاوبه هنگام کردوبر جذابیت آثار می افزاید.

ادامه »

برخی از نشانه ها که کاربرد بیشتری در گزارش ونگارش دارند،عبارتنداز:

1-نقطه(.)

نشانه قطع رشته صورت وختم کلام است وتوقف کامل را می رساندوپایان یک جمله رااعلام می دارد:امام خمینی (ره)در بهمن 57به ایران آمد.

نقطه بهداز حروفی نیزکه نشانه اختصاری نام هاست ،به کار میرودمانند ای.ب.ام.

2-نشانه یافاصله یاویرگول(،)

در طول رشته کلام هاجاکه معنی مطلب،مکث ودرنگ کوتاهی را اقتضاکند،ویرگول می گذاریم:اگر برادرتان به موقع آمده بود،به احتمال زیادهمراه کاروان به کربلامی رفت.

3-ویرگول بانقطه یا سرکج بانقطه(؛)

نشانه درنگی بلندتراز ویرگول وکوتاه تر از نقطه است ومعمولادر موقعی که جمله تمام شده است،ولی مطلب ادامه دارد،استفاده می شود:عبیدزاکانی دانشمندوارسته ای بود؛ولی چون روح حاکم بر زمان مناسب نبود،حرف خودرا در قالب شوخی ومزاح می گفت.

4-دونقطه (:)

نشانه شرح است واز دونقطه عمودبر هم استفاده می شود.برای توضیح بیشترمطالب به کار میرودونشانه مکثی بلندتراز نقطه است:ساعات حرکت هواپیمای جمهوری اسلامی از تهران به مشهد:تمام ایام هفته ،ساعت 18/30.

5-سه نقطه(…)

به هنگام حذف یک کلمه استفاده می شود:فقر فرهنگی در اجتماع موجب بروز فسادو…می شود.

6-چندنقطه(……)

چندنقطه نشانه ونمایشگرحذف یک یاچندجمله است.خیرات چوکرده ای،بروایمن باش           درخانه …………..بس است.

7-تیره بلند(.)

نشانه تفکیک است وبرای قطع مطلب وقیدجمله معترضه به کار می رود:کوهستان ومناظر زیبای آن .واقعاچه باشکوه ودل انگیز است.مرااز درد اعصاب آسوده کرد.

مشاهده شده در کتاب اسرار نویسندگی سیدحسین اسحاقی ص170-171