انواع فهرست‌ها
به طور كلی، فهرست‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1. فهرست‌های پیش از متن؛
2. فهرست‌های پس از متن.
مهم‌ترین و ضروری‌ترین انواع فهرست‌های پیش از متن، فهرست مطالب است. این فهرست چشم‌انداز كلییك اثر است. اگر كتاب را به باغ یا گلستانی تشبیه كنیم كه پر از گل و درخت و میوه است، فهرست مطالب، دریچه‌ای است كه از یك بلندی مشرف بر آن باغ، به نظاره آن می‌نشینیم. با این دریچه می‌توان تصویر كلی باغ و جای تقریبی هر درخت یا گلی را یافت، اما برای بوییدن هر گل یا چیدن هر میوه‌ای باید به درون باغ رفت. فهرست مطالب نیز نمای كلی و درون‌مایه یك كتاب را پیش چشم خواننده قرار می‌دهد و با كمك همین تابلو، خواننده می‌تواند به متن «بوستان كتاب»، مراجعه و نكته‌های مورد نظر را جست‌وجو كند.
فهرست مندرجات بر اساس تیترها و عنوان‌های موجود در متن و شماره صفحات و ترتیب قرار گرفتن آنها در متن اثر تنظیم می‌گردد. این یك تفاوت عمده فهرست مطالب پیش از متن با فهرست‌های پس از متن است. فهرست‌های بعد از متن، پس از متن می‌آید و نام عمومی آنها فهرست‌های راهنماست كه خود انواعی دارد از قبیل فهرست اعلام (اسم‌های خاص) فهرست منابع و مأخذ، فهرست آیات، احادیث، لغات و تركیبات، اصطلاحات، ضرب‌المثل‌ها، كشف الابیات (كه مخصوص متون منظم است) فهرست تصویرها، جدول‌ها، اطلس‌ها و مستندات و غیره كه هر یك از آنها به طریقی راهنمای خواننده و مراجعه‌كننده به متن اثر بوده و استفاده تحقیقی از اثر را آسان می‌سازند.
فهرست‌های راهنما تماماً بر اساس ترتیب الفبایی تنظیم می‌شوند كه این امر جست‌وجوی نكته‌ها یا متن آن را آسان می‌سازد.هر موردی كه در فهرست می‌آید، اعم از پیش از متن یا بعد از آن، صفحه یا صفحات مربوط به آن نیز درج می‌گردد.
در فهرست پیش از متن به كلیات اشاره می‌شود، اما در فهرست پس از متن به دنبال یافتن جزیی‌ترین نكات در متن تحقیق هستیم. كشف الآیات در پایان برخی قرآن‌ها، به پژوهشگر كمك می‌كند تا فقط با در اختیار داشتن یك كلمه از یك آیه، به سرعت آن آیه را در قرآن پیدا كند. فرض كنیم حكایتی از كتاب اسرار التوحید شنیده یا جایی خوانده‌اید، امامأخذآن را در كتاب اسرار التوحید نمی‌دانید در این صورت با مراجعه به فهرست اعلام یا فهرست تركیبات و یافتن آن كلمه در ترتیب الفبایی فهرست، شماره صفحه و جای دقیق آن را خواهید یافت. باید دانست تعداد این فهرست‌ها، بسته به ضرورت موضوع در آثار مختلف متغیر است.در كتابی فقط فهرست اعلام است، اما در دیگری فهرست آیات و احادیث و اصطلاحات و حتی واژگان نیز وجود دارد، اما فهرست منابع ومأخذدر پایان اثر ضروریاست كه بر اساس ترتیب الفبایی تنظیم می‌شود.
مشاهده شده در پایگاه پویش مرکز مدیریت حوزه های علمیه قم
